Kan het gekker? Tegenlicht (VPRO) vergelijken met Utopia van John de Mol op SBS 6? Toch staat het er, letterlijk. Ik citeer mijn eigen VPRO-gids:
“Beide programma’s houden zich bezig met het zoeken naar een nieuwe en betere samenleving”.
Maar de redactie van Tegenlicht gaat zelfs nog een stapje verder. Terwijl u bij De Mol niet in de keuken mag kijken kunt u wél met de makers van Tegenlicht in conclaaf. Op woensdagavond, nadat u gestemd hebt op een lokale partij. In Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Hoe sjiek is dat?
Ik ben een fan van Tegenlicht maar zondagavond kreeg ik een onbestemd gevoel bij de aflevering Youtopia. Je gooit drie lokale gemeenschappen op één hoop, je lardeert dat met de beelden van John de Mols Utopia en je laat het becommentariëren door een hoogleraar. Justus Uitermark is de naam, kersvers met als specialiteit “Samenlevingsopbouw”.
Ik hou niet van “de deskundige” in de hoofdrol van een journalistiek reportageprogramma. Dat is te belerend, breekt het ritme en maakt het thema te gekunsteld. Was bij de les gebleven als onbevangen programmamaker en had alleen de drie gemeenschappen in respectievelijk het Spaanse Calafou, het Hongaarse Galgahévic en het Engelse Bristol laten zien. Zonder commentaar van een wijsneus.
‘In de praktijk zal in elke alternatieve levensvorm hoe dan ook de slechtheid van de mens, het egoïsme, de jaloezie en het recht van de sterkste de kop opsteken’
Wat doe je met onvrede, de crisis, de overmoeidheid door het verderfelijke politieke en economische systeem. Hoe zonder je je af van het grote geld, het kapitalisme, de honger naar een baan, slechte voeding en opgefokte dieren voor de slacht. Dan creëer je je eigen wereld. Op een verlaten industrieterrein, op een ecologische boerderij of gewoon, in je eigen Engelse stad.
Er zijn drie manieren om dat te doen:
Of je gaat op zoek naar zielsverwanten, gelijkgestemden, die volgens een gemeenschappelijke filosofie een nieuwe, eigen wereld creëeren. Met het streven naar harmonie als het ideale model.
Of je stopt een diversiteit aan vrije geesten in één hok, in de hoop dat het project overeind blijft.
Óf er is toch een leider, die zegt dat hij geen leider wil zijn, maar er wél rücksichtslos van uitgaat dat iedereen net zo denkt als hij.
Mijn probleem bij het kijken naar dergelijke microsamenlevingen is het gemak waarmee de clichés over tafel gaan. “In het kapitalisme maken ze je af”, “we zijn tegen het internationale grootkapitaal” en “we zijn wars van commerciële belangen”.
De hoogleraar constateert, net zoals ik thuis, dat er natuurlijk een rare paradox zit in het enerzijds afbranden van het huidige systeem, maar tegelijkertijd kiezen voor een eco-dictatuur waar iedereen zich aan moet houden. Ik krijg natte handen als ik termen hoor als “een autonome gemeenschap met respect voor elkaars menselijkheid”.
In de praktijk zal in elke alternatieve levensvorm hoe dan ook de slechtheid van de mens, het egoïsme, de jaloezie en het recht van de sterkste de kop opsteken.
Het Utopia van SBS 6 wordt geregisteerd door honderd camera’s en is bedoeld als voyeuristisch genot voor even voyeuristische kijkers. Een simpel filosofietje, overleven, in een doorzichtig jasje van amusement in de hoop op een miljoen kijkers. Dus niet te vergelijken met de andere voorbeelden die Tegenlicht zonder slag of stoot registreerde, want van enige wanklank binnen de gemeenschappen was niets te horen.
Woensdagavond mag u met uw eigen Youtopia onder de arm doorfilosoferen met professor Justus en ik ben benieuwd hoe groot de opkomst daar is. In hoeverre prikkelt de uitzending de gewone kijker die iedere dag op zijn of haar manier probeert te overleven? Met of zonder baan, succesvol of diep in de schulden. Boos op het systeem en de politiek en misschien wel geen zin om woensdag te stemmen.
Tegenlicht komt bewust met de uitzending “kort voor de gemeenteraadsverkiezingen”, is de aankondiging in de VPRO-gids.
En net zoals de vergelijking met Utopia van SBS 6 zie ik ook hier op geen enkele manier een zinnig verband.
Lees ook: ‘Overleven’: Utopia, de diepgang van een plat bord.
