We horen de laatste tijd politici regelmatig spreken over een ‘sociaal Europa’. Met name politici van de PvdA hebben er hun mond van vol, maar ook GroenLinks vindt dit een aantrekkelijk toekomstbeeld. Een sociaal Europa is een manier om de burger weer enthousiast te maken over Europa, lijkt men te denken. Maar de kans is groot dat een sociaal Europa burgers eerder meer van Brussel vervreemdt.
Wat zou de rol van Europa op sociaal gebied kunnen zijn? In het boek Het sociale gezicht van Europa stellen Rob Buitenweg, Kathalijne Buitenweg (oud-Europarlementariër van GroenLinks) en Jeroen Temperman dat het zou moeten gaan om sociale rechten. Het gaat dan om het recht op werk, op water, op een passende levensstandaard en op gelijke behandeling. Deze rechten zijn veel moeilijker te regelen dan economische en dus handelen Europese regeringsleiders op dit niveau niet of inconsistent.
De Europese Unie is een economische reus. Door het vrij verkeer van goederen, personen, geld en diensten, is een interne markt ontstaan die volgens voorstanders alleen maar voordelen heeft. Het wegvallen van handelsbarrières tussen Europese landen heeft volgens hen positieve gevolgen voor de lidstaten, bedrijven en burgers. Nederlanders zouden immers een extra maandsalaris aan de interne markt te danken hebben. Die economische samenwerking is afdwingbaar: landen moeten zich aan de afspraken houden, anders volgen er sancties.
Op sociaal gebied is er niets van dit alles. Dit boek komt met een lange juridisch-historische verhandeling over de sociale rechten in de Europese verdragen en hoe deze zich hebben ontwikkeld. De conclusie laat zich raden: sociale rechten waren nooit afdwingbaar en dit is altijd zo gebleven. Europa heeft allerlei mooi klinkende beginselen opgesteld, maar burgers kunnen niet van de Europese Unie eisen dat die beginselen in de praktijk worden afgedwongen, zoals dat bij economische regels wel kan.
De auteurs van dit boek vinden dat slecht. Zij beginnen het boek met hun visie dat er betere balans zou moeten zijn tussen een economisch en een sociaal Europa. Zij melden meteen dat het Europees Parlement dit met hen eens is. De EU zou sociale rechten moeten garanderen. Zou het beter zijn om Europa socialer te maken, zoals de auteurs willen? Zouden burgers dan warmer lopen voor Europa?
De casus van het failliete Griekenland kan illustreren dat een sociaal Europa contraproductief is. Griekenland moet nu bezuinigen om niet failliet te gaan. Ze zucht onder de economische regels die aan haar zijn opgelegd. Daardoor komen allerlei sociale rechten in de knel, zoals het recht op werk. Moet Europa nu afdwingen dat er meer banenprojecten in Griekenland komen? Nee, want dat zou vloeken met haar eigen economische dictaten. De EU zou dan zelf tot een balans tussen deze zaken moeten komen.
Een sociaal Europa betekent vooral dat de Europese Unie niet alleen het economische, maar ook het sociale beleid geheel gaat bepalen. Er gaat dus meer macht naar een politieke sfeer die onvoldoende democratisch is en die door burgers nauwelijks te beïnvloeden is. Zolang de Europese democratie niet goed functioneert, is het beter helemaal geen extra macht aan Brussel te geven. Burgers zullen immers steeds als de EU iets probeert af te dwingen zich afvragen in wiens naam dat nu eigenlijk gebeurt. Dat is op economisch gebied in Griekenland nu al het geval.
Een sociaal Europa is een mooie term voor meer Europese macht. Dat is precies wat de partij van Kathalijne Buitenweg – GroenLinks – altijd al wilde. Maar na het lezen van Het sociale gezicht van Europa kun je je niet aan de indruk onttrekken dat het vooral om een ondoordacht dogma gaat. De vraag is of er dermate grote problemen zijn met sociale rechten van burgers dat Europa daar meer controle over moet uitoefenen. Natuurlijk zijn er problemen, maar de problemen in Griekenland zijn ook met ‘een sociaal Europa’ niet zomaar opgelost. Welk Nederlands probleem ‘een sociaal Europa’ oplost is al net zo duister.
Chris Aalberts publiceerde onlangs Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen?
