Geert Wilders is de laatste weken voor de zoveelste maal vergeleken met Adolf Hitler. Vreemd genoeg is de naam van de Amerikaanse senator Joseph McCarthy nooit gevallen. Toch zijn er opmerkelijk veel historische parallellen te trekken tussen de twee politici.
Beiden weten politieke munt te slaan uit een veranderend politiek klimaat en zichzelf daarmee van obscure politieke nobody te transformeren tot een nationaal boegbeeld van een hetze tegen bepaalde groepen in de samenleving. Beiden gebruiken hiervoor dodelijk effectieve, agressieve en vaak schofferende retoriek. En beiden verdelen politiek en samenleving op ongekende wijze.
De politieke teloorgang van McCarthy in 1954 illustreert echter ook hoe snel een politicus weer van zijn voetstuk kan vallen. Met zijn ‘minder Marokkanen’ uitspraken heeft Geert Wilders zich wellicht net zo overschreeuwd als McCarthy exact zestig jaar geleden. Herhaalt de geschiedenis zich?
McCarthy was drie jaar lang een kleurloze Republikeinse senator uit Wisconsin totdat hij in 1950 opeens uit de schaduw trad met een sensationele claim dat hij een lijst had met namen van mensen die lid van de communistische partij en Sovjet spionnen zouden zijn, allemaal geïnfiltreerd in het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken.
Hoewel hij zijn claims nooit kon substantiëren, maakte McCarthy snel naam met zijn beschuldigingen en aanvallen. McCarthy domineerde vier jaar lang het politieke en publieke debat omdat hij perfect wist in te spelen op het gespannen politieke klimaat in de Verenigde Staten van de vroege Koude Oorlog en de angst onder veel Amerikanen voor de Sovjet Unie en het internationale communisme.
Op eenzelfde manier heeft Geert Wilders bijzonder slim ingespeeld op het veranderende politieke en maatschappelijke klimaat ten opzichte van moslims en allochtonen dat in Nederland ontstond na de aanslagen van 11 september 2001. Ook hij was zes jaar lang een obscuur kamerlid van de VVD, maar vanaf het moment dat Wilders zich afscheidde van die partij in 2004 en zich agressief begon af te zetten tegen de islam en immigranten, rees zijn ster snel.
Zoals volgens McCarthy de communisten overal waren en er op uit waren om de christelijke, vrije, kapitalistische samenleving kapot te maken en een socialistische dictatuur te vestigen, zo zijn volgens Wilders de moslims onder ons er op uit om de vrije, Westerse rechtsstaat in ons land te vernietigen en de sharia in te voeren.
Opvallend is dat beide heren calculerend te werk lijken te zijn gegaan en hun politieke en retorische strategie gewoon hebben overgenomen van een politicus die hen voorging toen ze zagen dat het succes had. Zo kwam McCarthy pas in februari 1950, toen de Koude Oorlog al zeker drie jaar in volle hevigheid was losgebarsten, met zijn claims. Het was geen toeval dat nog geen maand daarvoor een hoogstaande Amerikaanse bureaucraat veroordeeld was voor liegen onder ede over zijn verleden als Russische spion. Een jonge politicus uit Californië had deze zaak aan het licht gebracht en was daarmee een nationale bekendheid geworden. Zijn naam: Richard Nixon. Op vergelijkbare wijze liet Wilders pas in 2004, drie jaar na de aanslagen op het World Trade Center, voor het eerst van zich horen. Nadat Pim Fortuyn en de LPF al hadden aangetoond dat er politieke munt viel te slaan uit thema’s als de islam en allochtonen.
Zowel McCarthy als Wilders maakt zeer effectief gebruik van agressieve retoriek en beiden beheersen het op de man spelen uitstekend. Beiden zetten zich ook nadrukkelijk af tegen de politieke elite. En beiden delen een voorliefde voor de hyperbool en schuwen persoonlijke aanvallen niet wanneer hun methodes worden bekritiseerd. Zo wordt D66 leider Alexander Pechtold, een van de felste critici van Wilders, uitgemaakt voor een “zielig, miezerig en hypocriet mannetje” terwijl McCarthy senator Margaret Chase Smith en zes andere senatoren die zijn tactieken veroordeelden bestempelde als ‘Sneeuwwitje en de zeven dwergen’.
Tegelijkertijd werden en worden zowel McCarthy als Wilders lange tijd oogluikend gedoogd door de rechtervleugel in de politiek. Zo weigerden president Eisenhower en veel prominente Republikeinen McCarthy publiekelijk af te vallen, zoals De VVD en het CDA ervoor kozen om te regeren met gedoogsteun van de PVV.
Zowel McCarthy als Wilders verdelen de politiek en de samenleving tot op het bot. Volgens zijn politieke tegenstanders was McCarthy een ordinaire demagoog die een heksenjacht voerde en karaktermoord pleegde op talloze onschuldige burgers en de Amerikaanse overheid in diskrediet bracht. Terwijl er volgens zijn medestanders jarenlang veel te laks was opgetreden door de Democratische machthebbers tegen geïnfiltreerde spionnen en communisten, binnen en buiten de overheid (die er wel degelijk waren geweest) en was het goed dat er nu iemand eindelijk dit aankaartte.
Vijftig jaar later reageren politieke voor- en tegenstanders van Wilders op vergelijkbare wijze: terwijl links Nederland hem labelt als een gevaarlijke populist die grote groepen in de samenleving wegzet en discrimineert, vindt rechts Nederland dat hij tenminste zegt waar het op staat en de slappe, heersende orde aanpakt die veel te lang problemen rond immigratie en criminaliteit onder allochtonen (die er wel degelijk waren en zijn) heeft genegeerd.
Hoewel zowel Wilders als McCarthy ook grote weerstand oproepen en beiden door critici vergeleken worden met Hitler, zijn beide ondanks, of juist dankzij, hun controversiële aanpak populair onder grote delen van de bevolking. De PVV van Wilders was tot voor kort de grootste partij in diverse peilingen en senator McCarthy wist zich tot januari 1954 gesteund door maarliefst 50 procent van de Amerikanen, terwijl maar een minderheid van 30 procent negatief over hem dacht.
De kentering kwam voor McCarthy tussen april en juni 1954 toen hij dagelijks op televisie kwam tijdens de live uitgezonden Senaatszittingen van zijn eigen onderzoekscommissie naar vermeende communistische infiltratie in de overheid. Naarmate de zittingen vorderden brokkelde langzaam de publieke steun af voor McCarthy. Tegen het einde van deze zes weken van ondervragingen, toen McCarthy maar bleef doorhameren op een getuige, schoot diens advocaat Joseph Welchlive op televisie terug met de beroemde woorden: “Senator, u heeft genoeg gedaan. Heeft u geen enkel fatsoen? Heeft u uiteindelijk geen greintje fatsoen meer?”
In één van de laatste zittingen, toen McCarthy in een zoveelste woordenwisseling verzeild raakte en tegen senator Symington schreeuwde dat hij niemand voor de gek hield, sloeg Symington terug met de profetische opmerking: “Senator, het Amerikaanse volk heeft u nu zes weken kunnen zien, u houdt niemand meer voor de gek.”
McCarthy ging voor de ogen van het Amerikaanse publiek te ver. Hij overschreeuwde zichzelf.
Het percentage Amerikanen dat McCarthy in juni 1954 nog steunden was gekelderd tot 34 procent, terwijl nu maarliefst 46 procent van de Amerikanen een negatief beeld van hem had. De Amerikaanse Senaat nam enkele maanden later een motie van wantrouwen tegen McCarthy aan waardoor hij niet langer commissies mocht voorzitten.
McCarthy’ s dagen als een publiek figuur waren voorbij: collega politici van zowel Democratische als Republikeinse zijde negeerden hem, als hij aan het woord kwam in de Senaat liep men weg of luisterde men opzettelijk niet meer en de media-aandacht voor hem stortte eveneens in. In mei 1957 overleed McCarthy aan de gevolgen van alcoholisme, als een gebroken en politiek geïsoleerde man. Zijn opvolger in de Senaat, de Democraat William Proxmire, gaf hem postuum nog een trap na door hem “een schandvlek voor Wisconsin, de senaat en Amerika” te noemen.
Net als McCarthy toen heeft Geert Wilders zichzelf nu met zijn ‘minder Marokkanen’ uitspraken voor het oog van de natie overschreeuwd. Gezien de grote ophef die ontstaan is, wacht hem mogelijk ook eenzelfde politiek lot.
De Gaay Fortman liet aan de Volkskrant weten te hopen dat de Tweede Kamer Wilders op een of andere manier tot de orde roept. En hoewel een motie van wantrouwen aannemen tegen een Kamerlid in Nederland formeel niet mogelijk is, zouden velen het een terecht gebaar vinden.
Joseph Welch’s retorische vraag weerklinkt zestig jaar later nog steeds helder: ‘Meneer Wilders u heeft genoeg gedaan. Heeft u geen enkel fatsoen? Heeft u uiteindelijk geen greintje fatsoen meer?’
De auteur is historicus.
