De gezaghebbende American Psychiatric Association zou het maken van selfies als nieuwe psychiatrische aandoening hebben geclassificeerd. Dit is uiteraard een hoax en dus niet waar. We hebben deze organisatie echter niet nodig om te constateren dat het maken van selfies de laatste tijd opvallend toeneemt. Een uitgelaten groep Oscar-gangers die selfies maakt is nog wel te begrijpen, maar de Paus die selfies inzet als charmeoffensief wordt al lastiger.
De meest bizarre selfies, zogenaamde holocaustselfies, kwam ik tegen op deze site. Hashtags als #chillin in #Dachau en #yolocaust doen vermoeden dat historisch besef en retrospectieve empathie niet de grootste talenten zijn van deze vrolijke vakantiegangers.
Selfies maken als psychiatrische stoornis? Een psychiatrische stoornis kenmerkt zich door disfunctioneren en/of significant lijden. Bij het maken van selfies zit dat lijden wat mij betreft vooral bij diegene die al die selfies van anderen aan zich voorbij ziet trekken op diverse sociale media. Officieel hebben we het dus niet over een stoornis, maar een rondgang langs mijn collegae psychiaters deed vermoeden dat we er ook niet helemaal zonder psychische kleerscheuren vanaf komen.
Een verslaving riep iemand direct, met als voorbeeld een 16-jarige jongen die elk uur een selfie van zichzelf ergens moest posten. Een obsessief compulsieve stoornis dacht een andere psychiater: zich herhalend gedrag waartoe betrokkene zich gedwongen voelt in reactie op een dwanggedachte. Deze handeling veroorzaakt duidelijk lijden en neemt meer dan een uur per dag in beslag. De psychiaters kwamen nu echt op dreef en iemand suggereerde een stoornis in de lichaamsbeleving, waarbij er een preoccupatie moet zijn met een vermeende onvolkomenheid van het uiterlijk. Het herhaaldelijk foto’s van jezelf maken zou dan gerust kunnen stellen of juist niet… Ook de diagnose hypochondrie kwam voorbij, waarbij de preoccupatie bestaat dat men een ernstige ziekte heeft, gebaseerd op verkeerde interpretatie van bepaalde lichamelijk symptomen. Hypochondrie lijkt mij niet de meest waarschijnlijke diagnose, want elk uur een foto maken van jezelf om te zien of die pukkel op je neus niet uitgroeit tot een kwaadaardig gezwel vind ik zelfs veel te raar.
Uiteindelijk concludeerden we dat de behoefte aan veel selfies toch vooral wijst in de richting van narcistische persoonlijkheidstrekken.
Waarom narcisme en wat is het ook alweer? De term narcisme werd voor het eerst gebruikt door Freud. Hij noemde het verschijnsel naar de figuur Narcissus uit de Griekse mythologie. Narcissus wees volgens het verhaal alle romantische avances af en werd als straf verliefd op zijn eigen spiegelbeeld. De consequentie was dat hij voortdurend in alles zijn eigen spiegelbeeld probeerde te zien, waardoor hij op schilderijen vooral hangend boven het water wordt afgebeeld, een uiterst ongemakkelijke positie.
Op het eerste gezicht heeft een narcist een zeer sterk gevoel van eigenwaarde en straalt hij of zij zelfvertrouwen uit. Het tegendeel is echter het geval, narcisten hebben meestal onbewust juist een laag gevoel van eigenwaarde en compenseren dit door zich als beter of belangrijker dan anderen te beschouwen. Een narcist gelooft dat hij of zij heel speciaal is en verlangt buitensporige bewondering. Allerlei alfa-onderzoek suggereert een positieve relatie tussen narcistische persoonlijkheidstrekken en zelfpromotie op Facebook, in de vorm van zowel foto’s en tekst. Wat mij vooral bezighoudt is de vraag waarom mensen toenemend zelfbevestiging lijken te zoeken in de vorm van selfies. We leven in een maatschappij waarin je bijna alles kan wegklikken en je bestaansrecht bij wijze van spreken afhangt van het aantal “likes”. Mocht je er nog geen last van hebben, dan is een negatief zelfbeeld dus makkelijk te induceren als je daar gevoelig voor bent. Hoe lager het zelfbeeld hoe sterker de behoefte aan bevestiging.
Ook al is het maken van selfies geen officiële stoornis, als we het gaan inzetten als een vorm van zelfbevestiging kunnen we er zonder twijfel wel weer een stoornis van maken. Daar zijn we goed in net als met eten, gamen en seks.
