De VPRO zorgt (eindelijk) weer eens voor ophef, maar jammer genoeg om de verkeerde reden. De ooit grensverleggende omroep, waarvoor ik van 1976 tot 1988 met veel genoegen werkte, gaf beroepsprovocateur Dyab Abou Jahjah maar liefst drie uur de gelegenheid zijn verbale acrobatiek in de strijd tegen racisme, zionisme en kolonialisme (veel ismen inderdaad, alleen antisemitisme ontbreekt) op de televisie te vertonen. “Wij vinden het bij de VPRO ook heel belangrijk dat je andere geluiden laat horen, dat je je niet opsluit in je eigen groep”, verdedigde hoofdredacteur televisie Karen de Bok de keuze voor de activist voor moslimjongeren in een programma dat vanwege de aard en lengte veelal gezien wordt als een eerbetoon aan de uitverkoren gast.
Je niet opsluiten in je eigen groep, juist ja. Dat is nu precies waar de omroep die ooit met verve tegen tal van heilige huisjes schopte, ook van de eigen groep, al jaren in uitblinkt: het behagen van de eigen soort. Islamapologeten die vanzelfsprekend iedere kritiek op de vredelievende godsdienst afdoen als islamofobie kunnen altijd rekenen op een warm oor bij de omroep voor de welwillende voorhoede. Daar hebben ze zelfs speciaal een programmamaker voor in dienst: Hassnae Bouazza, die criticasters van moslims graag de mantel uitveegt (“Aboutaleb is een platte populist die het frame van de moslims als afzonderlijke categorie gebruikt om zichzelf te profileren”).
Thomas Erdbrink, een voortreffelijke correspondent met jongensachtige bravoure, zeg maar Kuifje in Iran, had duidelijk zijn level of incompetence bereikt als presentator van Zomergasten, want zowel qua intellectuele slagkracht als eloquentie was hij niet opgewassen tegen de aalgladde agitator. Als je eerste vraag is ‘waarom vertrouwen mensen jou niet?’ ben je wel bijzonder naïef en geef je de man die zich de Martin Luther King van de (moslim)burgerrechtenbeweging in België en Nederland waant, gelijk alle gelegenheid het slachtoffer uit te hangen (“Het heeft te maken met dat ik een moslim, kleurling, Arabier en assertief ben”). De tranen sprongen in mijn ogen, zo had ik te doen met zeg maar Jahjah tegen Jodenhaat.
De ene keer noemde hij zichzelf ‘spirituele agnost’ om vervolgens dramatisch uit te roepen – ter verdediging van zijn uitspraak dat islamofobie het nieuwe antisemitisme is: “Moet ik als moslim wachten tot er iets erg gebeurt zoals de Holocaust?”
De presentator liet het passeren, zoals ook de litanie over de discriminatie van moslims – huisvesting, onderwijs en het vaste nummer op het repertoire van verongelijkte allochtonen: ‘Gebrek aan respect’.
Goedgelovige Thomas had bijvoorbeeld de socioloog Ruud Koopmans, die veel onderzoek onder moslims in Nederland heeft gedaan, kunnen aanhalen: “Immigranten uit islamitische landen integreren het minst makkelijk. De islam is een remmende factor bij de integratie, dat veroorzaakt een culturele kloof. Een deel van links Nederland verklaart het islamitisch radicalisme nog steeds uit het feit dat moslims in Europa worden gediscrimineerd, het is eigenlijk allemaal onze schuld. Daar denk ik inmiddels anders over.”
De keuze voor Abou Jahjah past in een patroon, zeg maar een tunnelvisie, waar het slijpen van de vrije geest vermeden wordt. Arthur van Amerongen drie uur aan het woord laten over zijn avonturen als de Hollandse Hunter S. Thompson en zijn onderzoek in moslimextremistisch Brussel, dat zou een leuke verrassing zijn voor de intellectuele elite en ze misschien aan het denken zetten over de oorzaken van de radicalisering. Of organiseer een avondvullend debat op televisie over de islam want je moet toch wel diep in een grot (het mediapark in Hilversum?) hebben gebivakkeerd als je het ontgaan is dat met alle aanslagen van de laatste jaren door islamitische fanatici de islam als zodanig onder vuur ligt en hét thema is in het publieke debat.
Laten we de doelstellingen van de VPRO er eens bij pakken. Onze missie, zoals ze het zelf deftig noemen: “De VPRO is een creatieve publieke mediaorganisatie die met inhoudelijk verdiepende programma’s en intelligent vermaak grenzen verkent. Door buiten de gebaande paden te treden en te duiden wat er in de wereld gebeurt, willen we bijdragen aan nieuwe inzichten en ideeënvorming. We zijn er voor mensen die bereid zijn om buiten hun comfortzone te treden, voortdurend hun gedachten willen scherpen, de behoefte hebben zich te ontwikkelen en zich open stellen voor nieuwe of andere ideeën.“
En met welke vernieuwende programma’s onderscheidt de creatieve mediaorganisatie zich de laatste jaren? Een eindeloze reeks reisseries, Langs de oevers van de Yangtze, de grenzen van Turkije, in Frankrijk, Rusland etc. (ik hoop nog op een serie over Luxemburg). Mooie programma’s, daar niet van, maar ze kunnen ook net zo goed door de NTR uitgezonden worden.
En dan is er natuurlijk Tegenlicht (‘de eerste en enige future affairs-rubriek binnen het bestel’) dat de vinger aan de pols houdt van de moderne tijd. In de praktijk komt dat neer op een parade van talking heads, meestal gesitueerd op een universiteitscampus ergens in Amerika die het einde van de wereld zoals wij die kennen voorspellen. Best wel interessant soms, maar meestal voorspelbaar en slaapverwekkend. En misschien heb ik het gemist, maar een aflevering met kritische islambeschouwers, zoals de franse filosoof Daniel Sibony, heb ik nog nooit voorbij zien komen.
En waar zijn de onorthodoxe ideeën en experimenten waar ook over gerept wordt in de missie? Een paar frisse jongens die een poging deden hun hele hebben en houden online en op de televisie te vertonen (Super stream me) – en dat al gauw weer opgaven – is me bijgebleven, maar verrassend of onorthodox kon ik dat niet vinden. Zondag met Lubach, satire op z’n Hollands, een slap aftreksel van Amerikaanse late night shows. Een man achter een bureau die grappen vertelt en een melig gesprek heeft met een bekende Nederlander. Vernieuwend? Baanbrekend?
De laatste keer dat de VPRO de eigen groep wist te shockeren is al weer 18 jaar geleden met het programma Waskracht (Rob Muntz die als Hitler verkleedt door Wenen marcheert) en daar schrok de VPRO zelf zó van dat het spraakmakende programma stante pede van de buis werd gehaald. Want als één ding de programmamakers van de VPRO tegenwoordig kenmerkt is het wel angst. Angst dat hun programma’s niet in de smaak vallen bij de collega’s of de lezers van de NRC. En angst om hun baan te verliezen bij de volgende bezuinigingsronde. Dus speelt men op safe, eindeloze herhaling van bekende formules, echte experimenten mijden en vooral het wereldbeeld van de culturele voorhoede waarvan zij zelf menen de smaakmakers te zijn voortdurend bevestigen. De VPRO is een werkgelegenheidsproject geworden voor middelmatige programmamakers die in alle rust en onder het genot van riante arbeidsvoorwaarden naar hun pensioen willen toe werken.
De ooit Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep die vrij baan gaf aan grensverleggers als Wim T. Schippers, Ischa Meijer, Wim van der Linden, Rogier Proper, Peter Flik, Willem de Ridder, Paul Jan van de Wint, Jan Lenferink en Rik Zaal is de AVROTROS voor Ons Soort Mensen geworden. Wij bieden wat u verlangt en beloven uw babyboomersdutje voor de televisie niet te verstoren. Een naamsverandering zou op zijn plaats zijn: VEO, Voorspelbare Establishment Omroep.
