Tussen 1895 en 1906 speelde in Frankrijk de roemruchte Dreyfus-affaire. Alfred Dreyfus, een joodse officier die voor de generale staf werkte, werd ten onrechte beschuldigd van spionage voor de Duitsers en tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Hij werd gevangen gezet in the middle of nowhere, op het Duivelseiland voor de kust van Frans Guyana. Kolonel Georges Picquart van de Franse geheime dienst werd gevraagd om de zaak-Dreyfus nog verder uit te zoeken, zodat onomstotelijk zou komen vast te staan dat Dreyfus schuldig was.
Alfred Dreyfus wordt in 1895 gedegradeerd en zijn sabel wordt door midden gebroken. De tekening verscheen in Le Petit Journal van 13 januari dat jaar.
In dit onderzoek stuitte Picquart echter op de echte spion, Ferdinand Walsin Esterhazy, en ontdekte dat Dreyfus in werkelijkheid onschuldig was. De generale staf weigerde echter toe te geven dat er grove fouten waren gemaakt en werkte Picquart op alle mogelijke manieren tegen. Via via kwam Picquart in contact met de Franse schrijver Émile Zola, wiens beroemde brief J’accuse (Ik beschuldig) op 13 januari 1898 in de krant l’Aurore verscheen. Dankzij deze open brief aan de Franse president kwam het debat over Dreyfus weer op gang, met als uiteindelijke resultaat dat de officier werd vrijgelaten.
Dreyfus als gevangene op het Duivelseiland.
Over de Dreyfus-affaire zijn veel geschiedenisboeken geschreven. De affaire hield namelijk Frankrijk zo’n tien jaar in de greep en zette de democratische waarden van de Derde Republiek – vrijheid, gelijkheid en broederschap – zwaar onder druk. Ook ontstond tijdens deze affaire het begrip ‘intellectueel’, waarmee geëngageerde schrijvers, wetenschappers en andere geletterden worden bedoeld die zich mengen in het publieke debat. Ten slotte vormde het virulente antisemitisme waar veel tegenstanders van Dreyfus zich schuldig aan maakten een voorafschaduwing van de verschrikkelijke Jodenvervolging in de 20e eeuw. De Dreyfus-affaire is één van de meest boeiende episodes uit de Franse geschiedenis die zeer tot de verbeelding spreekt.
Over de dramatische Dreyfus-affaire heeft de Britse schrijver Robert Harris een spionageroman geschreven. Harris is zeer bedreven in het spionagegenre. In 1992 verscheen zijn boek Fatherland, een alternatieve geschiedenis waarin de nazi’s de Tweede Wereldoorlog hebben gewonnen. De hoofdpersoon uit dit boek, de Duitse rechercheur Xavier March, onderzoekt een aantal moorden die allemaal verband houden met de Wannseeconferentie van 1942, de conferentie waarop besloten werd dat alle Joden moesten worden vermoord.
Harris’ boek An Officer and a Spy, dat zich in tegenstelling tot Fatherland wel aan de historische feiten houdt, heeft een plot dat hier erg op lijkt. Net als March ontdekt Picquart een duister complot waarvan de onthulling verstrekkende consequenties zal hebben. En in beide boeken proberen de slechteriken (in Fatherland zijn dat de SS’ers onder leiding van Reinhard Heydrich en Odilo Globocnik, in An Officer and a Spy is dat de Franse generale staf) uit alle macht te voorkomen dat hun complot openbaar wordt gemaakt, zodat er tussen de held en de slechteriken een spannend kat-en-muis-spel ontstaat.
Kolonel Georges Picquart, de hoofdpersoon in An Officer and a Spy die ontdekte dat Dreyfus onschuldig was.
In 2012 verscheen Fatherland als Vaderland bij uitgeverij Cargo, een imprint van de Bezige Bij die ook de boeken van de Nederlandse thrillerschrijver Thomas Ross uitgeeft. In april 2014 is An officer and a spy bij Cargo verschenen als De officier. Het is een mooie vertaling geworden van een spannend boek over een van de interessantste verhalen uit de wereldgeschiedenis. Voor liefhebbers van geschiedenis en liefhebbers van spionagethrillers is dit boek echt een must.
Over Fatherland is in 1994 een TV-film gemaakt waarin onze eigen Rutger Hauer (Floris, Turks Fruit, Soldaat van Oranje) de rol speelt van Xavier March. An Officer and a Spy zal worden verfilmd door de beroemde joodse regisseur Roman Polanski, die Harris ook heeft geïnspireerd tot het schrijven van dit boek.
Robert Harris vertelt over zijn boek.
N.a.v.: Robert Harris, De officier (Amsterdam, Cargo 2014). ISBN 9789023485179 . 432 pagina’s. €24,90.
