Het was een beetje een gênante vertoning, het debat tussen de vier voornaamste kandidaten voor het voorzitterschap van de Europese Commissie, maandagavond. Gênant, omdat de leiders van de drie grootste fracties in het Europarlement, de christen-democraten, liberalen en sociaal-democraten, toch vooral eurosceptici de schuld geven. Ze zitten fout; ze zijn juist zelf een gevaar voor Europa.
Toen de financiële crisis in 2008 oversloeg van de Verenigde Staten naar Europa, hadden weinigen kunnen voorzien dat de systeemcrisis die erop volgde een voorbode zou zijn voor een grootse politieke crisis, wellicht de grootste die het Europees project sinds haar ontstaan in de jaren vijftig heeft gehad. Banken die too-big-too-fail waren, en dat, ondanks mooie beloftes, volgens een recent IMF-rapport nog steeds zijn, trokken hele nationale economieën en daarmee de Europese economie met zich mee naar beneden. Het gevolg was dat voor honderden miljarden Europees belastinggeld naar Europese banken ging en gaat.
Je zou het een roofoverval kunnen noemen. Eerst creëer je een financieel systeem dat je goedgezind is, dan vergroot je jezelf zo dat je eigen val ook de val van de internationale economie zal betekenen en als het dan zover is socialiseer je de verliezen, terwijl de winsten van de jaren tachtig, negentig en vroege jaren nul privaat bleven. Het IMF schat dat elk jaar Europese overheden gezamenlijk voor zo’n driehonderd miljard euro garant staan voor de bankensector. Een immens bedrag.
Tegelijkertijd zijn onder druk van de EU en de ECB nationale verzorgingsstaten in rap tempo afgebouwd met enorme bezuinigingsoperaties. De 3 procent kreeg de laatste jaren een fetisjerende werking op eurocraten; een begrotingstekort dat hoger dan drie procent is zou boven de kritieke grens van het wenselijke liggen en bovendien de groei van de economie tegenstaan. Maar de intellectuele basis voor het austerity-kapitalisme van de Europese Unie staat onder druk: een invloedrijk paper van de Amerikaanse economen Kenneth Rogoff en Carmen Reinhart bleek vol datafouten te zitten en de conclusie (staatsschuld ondermijnt groei) veel te voorbarig en simplistisch, terwijl steeds meer economen, waaronder prominenten als Paul Krugman, Joseph Stiglitz en Ha-Joon Chang, pleiten voor een einde aan de age of austerity en voor investeringen pleiten.
De ‘hulp’ die de afgelopen vijf jaar aan zwakke Europese lidstaten is gegeven, heeft die landen richting een sociale catastrofe geduwd. De werkloosheid in Zuid-Europese crisislanden ligt enorm hoog en een hele generatie jongeren dreigt met een jeugdwerkloosheid die in veel gevallen de 50 procent overstijgt een lost generation te worden. Een recent onderzoek becijferde bovendien dat met elke 1 procent die de Griekse overheid bezuinigde er 0,43 procent meer zelfmoorden werden gepleegd – in 2009 en 2010 zou het gaan om zo’n vijfhonderd gevallen. De pijnlijke ironie is dat de Griekse economie er, ondanks complimenten van onder andere Angela Merkel, helemaal niet beter voorstaat dan vijf jaar geleden: de economie kromp met zo’n 23 procent, terwijl de staatsschuld op ongeveer 175 procent van het BBP staat – zo’n 60 procent (!) meer dan in 2009. Geen wonder dat een eurokritische partij als SYRIZA op winst staat in het land der bakermat van de democratie.
Het is het austerity-kapitalisme van Schulz, Juncker en Verhofstadt, die alle drie de ‘structurele hervormingsprogramma’s’ voor zwakke landen noodzakelijk vonden, in combinatie met de grootse arrogantie van de Europese politieke kaste die tot euroscepsis heeft geleid. Schulz, de sociaaldemocratische kandidaat die de steun krijgt van de PvdA, lijkt zijn kop in het zand te steken: eurosceptici zijn nationalisten, antidemocraten, antisemieten en antiracisten, zei hij gisteravond. Wat een armoedige analyse.
Ik ben eurosceptisch omdat ik voor Europa ben. En juist omdat ik voor Europese samenwerking en integratie ben, zowel op intergouvernmenteel als supranationaal niveau (als natiestaat sta je machteloos tegenover internationaal georganiseerd kapitaal), is wat er de afgelopen vijf jaar gebeurde in de Unie zo rampzalig: met enorme bezuinigingsprogramma’s wordt de sociale structuur onder de Unie weggeslagen, wordt de verzorgingsstaat afgebroken en daalt het draagvlak van burgers voor het Europese project. Daarmee berokkenen politici als Schulz, Verhofstadt en Juncker, die in de kern allemaal niet zo van elkaar verschillen (over armoede gesproken) ‘Europa’ veel schade.
Ze werpen zich op als hoeders en redders van Europa, die een “democratische meerderheid” moeten gaan vormen na de verkiezingen van 22 mei. Maar ondertussen vormen ze juist een grote bedreiging voor de Europese Unie en de samenhang ervan door hun structurele neiging naar austerity en het negeren van kritische, eurosceptische geluiden en het wegzetten daarvan als “antidemocratisch”.
Europa: red ons van onze redders.
