Het begrip democratie. Wereldwijd werd dat ene woord gerelateerd aan een sterke economie, maximale vrijheid, welvaart, en daarmee zelfs geluk. Freedom House (zie:A high-water mark) onderzocht daarentegen de huidige situatie: het vertrouwen in democratie begint op mondiale schaal af te zwakken. Zal de populariteit van de democratie in de toekomst nog toenemen of juist afnemen?
Dit, en andere vraagstukken rond de democratie van nu, zal ik de komende tijd onder de loep nemen in de essayreeks De droom democratie. Deel 2: hoe democratisch is onze democratie?
Nog geen 3% van de Nederlanders is lid van een politieke partij. De opkomst bij het stemmen is vanaf 1950 tot het heden met bijna 20% afgenomen. We kunnen alles beweren over deze cijfers, maar een positieve conclusie is nauwelijks te trekken. Spreken we met een opkomstpercentage van zo’n 70 procent nog over een evenredige vertegenwoordiging van de wil van het Nederlandse volk?*
Met zo een vlotte daling van stemopkomsten en politiek-actieve Nederlanders, kunnen we ons terecht zorgen maken over de toekomst van de democratie in Nederland. Hoe moeten we ons de toekomst van de democratie inprenten, en is de democratie op deze manier nog wel zo democratisch?
In het tijdschrift Idee (het blad van de Hans van Mierlostichting) verdedigt Paul Kaufman de democratie in het artikel De democratie is dood, lang leve de democratie! De vrijheid van meningsuiting en de nieuwe mogelijkheid tot het starten van referenda ziet Kaufman als de juiste methode om Tocquevilles tirannie van de meerderheid te voorkomen. De Franse filosoof Alexis de Tocqueville beweerde dat de absolute macht van de meerderheid te voorkomen is door overheidsinstanties die de democratie waarborgen.
Kaufman haalt daarnaast de ideeën van rechtsfilosoof Jeremy Waldron aan. De twee kernelementen waarmee de democratie de minderheid in waarde laat zijn, aldus Waldron, efficiënte besluitvorming en respect tegenover tegenstanders. Kaufman vindt dat beide punten in Nederland aanwezig zijn. Door middel van parlementsstemmingen verkrijgen wij een duidelijk overzicht van de mening van het volk, daarnaast zou dit respect van toepassing zijn in Nederland door de gelijke waarde in het debat. Politici zijn niet verplicht concessies te doen en hoeven ook niet tot overeenstemming te komen. Hier kun je inderdaad spreken van een kloppende toepassing van Waldrons democratisch ideaal, maar Kaufman richt zich slechts op de politiek in Den Haag zelf, en niet op de politiek tussen burgers.
De naam democratie stamt uit Griekenland en betekent ‘het volk heerst’. In het oude Athene was ‘democratie’ weliswaar geen misplaatst begrip: door directe volksstemmingen speelden de Atheense burgers een belangrijke rol in de politiekvoering. Het democratische systeem lijkt volledig te kloppen als je een blik werpt op de politieke besluitvorming in het parlement zelf, maar vaak wordt vergeten dat dit een incomplete afbeelding van democratie is. Het belangrijkste onderdeel, de kern van de democratie, ontbreekt namelijk nog: en dat is de politiek onder burgers.
Maar hoe kunnen wij spreken van een vertegenwoordigende stemopkomst, als daarbij pakweg de helft van de Nederlanders vaak niet in wordt meegenomen? Er zijn twee redenen te construeren voor de afname van de systematische politieke betrokkenheid: desinteresse en tegengeluid. In 2012 bleek uit onderzoek van Freedom House dat meer dan de helft van de Europese stemgerechtigden geen vertrouwen in de regering had. Niet stemmen is een geaccepteerde manier van politiek tegengeluid brengen in Nederland.
Er gaat dus iets mis in het vertegenwoordigen van idealen van het volk door politieke partijen. Nederlanders kunnen zich steeds minder identificeren met een politieke partij en weten daardoor geen keuze te maken. De volksvertegenwoordiger vertegenwoordigt dus steeds meer een politieke partij, in plaats van een gedeelte van de Nederlandse bevolking. Kijk naar de stijgende populariteit van populistische partijen als de PVV en het afgenomen vertrouwen in regeringspartijen. Deze twee beweringen zijn zowel aan de hand van de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 te bevestigen als aan de woekerende peilingen van de afgelopen jaren.
Onze democratie is onze democratie niet meer. Om weer te kunnen spreken van een democratisch ontwikkeld land, moet onze staatsvorm gevitaliseerd worden. Helaas ligt dit initiatief met name bij de politiek, en staat het volk hier wederom weer met lege handen.
* Cijfers zijn uit dit standaardwerk afkomstig.
