Theodor Holman – de ‘grootste leugenaar van Nederland‘ – schreef 30 april in het Parool dat hij binnenskamers menig bekende Nederlander dood heeft gewenst. Daarmee wilde Holman een lans breken voor de privacy van Donald Sterling, gevallen eigenaar van de LA Clippers, die in een privégesprek zijn vriendin verbood publiekelijk met African Americans om te gaan. Voor de verandering heeft Holman volkomen gelijk. Wat iemand in de privésfeer doet gaat een ander geen donder aan, tenzij het bijvoorbeeld het beramen van een moord betreft.
Terwijl de gevolgen van de opmerkingen van Sterling nog even nadreunden in de Verenigde Staten, diende in Nederland een ander gossippareltje zich aan: onze bloedeigen premier zou in 2012 in een gesprek met EU-princeling Herman van Rompuy gedreigd hebben Nederland uit de Eurozone te halen. Het NOS journaal bracht het alsof de Volkskrant een nieuwe Watergate ontketend had, om vervolgens direct te vermelden dat we nooit zullen weten of Rutte daadwerkelijk een dergelijk dreigement geuit heeft omdat we er nou eenmaal niet bij waren. Dat klopt. De volgende conclusie, dat het uiteindelijk niet uitmaakt wat Rutte heeft gezegd omdat het kabinetsstandpunt was, is en blijft dat Nederland in de Eurozone hoort, kan echter direct het raam uit.
Het maakt wel degelijk uit. De timing van het nieuws is sowieso opmerkelijk te noemen, een kleine maand voor de Europese verkiezingen. De wijze waarop het nieuws naar buiten is gekomen is dat ook. Van Rompuy is niet direct de meest mediaschuwe persoon. Dat hij in de aanloop naar de verkiezingen geïnterviewd wordt door de Volkskrant is daarom eveneens niet gek, en dat dat een openhartig gesprek is geworden is ook wel te begrijpen.
Dat neemt niet weg dat uit de school klappen over de inhoud van een gesprek dat in het kader stond van onderhandelingen over hervormingen binnen de EU, een gesprek tussen de baas in Brussel en die in Den Haag, een gesprek over een op dit moment in heel Europa precaire aangelegenheid, bijzonder vreemd is. Om niet te zeggen onethisch.
Om het even in perspectief te plaatsen: de verkiezingsuitslagen in Nederland, dat als een van de eerste landen naar de stembus mag, mogen pas bekend gemaakt worden nadat alle stembureaus in alle lidstaten, ook die de landen die drie dagen later stemmen, gesloten zijn. Die regel is door Brussel opgelegd omdat Gunther in Beieren anders zijn stem kan laten beïnvloeden door die van boer Henk in Jubbega. Nu staan bijvoorbeeld de Italianen er natuurlijk bekend om dat ze de verkiezingsuitslagen in Nederland op de voet volgen en is het volstrekt begrijpelijk dat de EU deze noodgreep toepast om het democratisch proces maagdelijk te houden. Dat proces is immers ons grootste goed, wat ons onderscheidt van de barbaren, enzovoorts enzovoorts.
Dat Rompuy dan vervolgens zijn mond voorbij praat over een van de core issues van deze verkiezingen roept een paar vragen op. Was dit een bewuste poging de aanloop naar onze gang naar de stembus te beïnvloeden? Kan iemand daar serieus negatief op antwoorden? Van Rompuy mag dan heel veel zijn, zó achterlijk is de beste man niet. Hij heet immers niet Guy Verhofstadt of Wim van de Camp. Maar dan, wie heeft hier belang bij?
Volgens Das Kapital de VVD zelf. Dat ligt inderdaad behoorlijk voor de hand. Een-tweetje tussen Romp en Rutte is goed mogelijk, om aan te tonen dat de VVD wel degelijk kritisch is op de EU en als het moet blijkbaar de waffel opentrekt. Voor mensen die te rechterzijde EU-kritisch de verkiezingen ingaan kan het een reden zijn om alsnog naar de VVD te bewegen, in plaats van een stem op de enige persoon die openlijk een nexit predikt. Omgekeerd kan het ook opgevat worden als een teken van huichelachtigheid: de VVD heeft altijd gepleit voor de euro omdat deze ons welvaart brengt, dan klinkt een dreigement Nederland uit de Euro te halen wel heel dubieus.
Linksom of rechtsom is het echter gewoon een overduidelijke poging tot inbreuk op de neutraliteit van de Nederlandse verkiezingen. Dit is geen onbedoeld incident, dit is een bewust lekken van informatie. Informatie die ook nog eens vaag genoeg is – Van Rompuy herinnert zich spontaan niet meer wat Rutte precies gezegd heeft, Rutte ontkent niets – om Rutte en de zijnen de bewegingsruimte te geven er van te spinnen wat de VVD dient.
Van Rompuy spreekt daarmee over zaken die in eerste instantie aan de Nederlandse belanghebbende in dat gesprek zijn. Als Rutte inderdaad gebruik had willen maken van dit voorval dan had hij daar zelf mee moeten komen. De inhoud van onderhandelingen qua buitenlandse zaken wordt over het algemeen bewust geheim gehouden, niet omdat de eigen bevolking niet mag weten wat er gebeurt maar omdat het andere mogendheden niets aangaat wat landen onderling bespreken.
Niet voor niets biedt het executive privilege – simpel gezegd de macht die de president van de VS bezit – ruime mogelijkheid tot geheimhouding wat buitenlandse zaken betreft. Datzelfde principe mag zeker gelden voor een gesprek tussen de hoogste baas van een supranationale organisatie waarvan de leden elkaar constant op de vingers kijken en een lidstaat die worstelt met zijn rol binnen diezelfde organisatie.
Om Holman maar weer even aan te halen, wat Rutte binnenskamers zegt moet hij zelf weten, en als iemand anders vervolgens naar buiten brengt wat hij zegt dan treft die persoon alle blaam. Dat Rutte in ambt sprak doet daar niet aan af, in tegendeel.
Het principe van transparantie is een groot goed, maar het kent praktische grenzen. Er moeten afwegingen gemaakt worden tussen voor en nadelen van openheid, zeker waar het verdedigen van nationale belangen betreft. Gesprekken als die tussen Romp en Rutte worden gevoerd op basis van vertrouwen, op basis van het principe dat er vrijuit gesproken moet kunnen worden. Daarvoor is geheimhouding cruciaal. Niet omdat wij als Nederlanders niet mogen weten wat onze premier allemaal uitspookt, maar omdat het de rest van de wereld niet aangaat wat onze premier daar doet, tenzij hij er zelf voor kiest dat wereldkundig te maken. Tenzij er echt overredende belangen zijn – en die zijn er in dit geval niet – moeten regeringsleiders kunnen vertrouwen op de discretie van hun gesprekspartner.
De mogelijkheid bestaat dat Rutte inderdaad van te voren op de hoogte was van deze actie van van Rompuy, of dat onze premier dit lek heeft geïnitieerd. In dat geval had van Rompuy alsnog pas op de plaats moeten maken. Als dit al naar buiten gebracht had moeten worden dan had Rutte dat moeten doen, zodat hij de volle verantwoordelijkheid kon dragen voor de gevolgen, positief of negatief.
Daar komt bij dat Rutte Nederland vertegenwoordigt en de belangen van Nederland hoort te dienen. Wie vertegenwoordigt Rompuy? Gans Europa? Welk groter belang diende zijn loslippigheid? Godzijgedankt vertrekt de beste man binnenkort. Dat zijn opvolger inderdaad een niet al te groot ego mag hebben, en vooral meer integriteit mag kennen.
