Twee weken geleden werd bekend dat journalist Jan Roos fractievoorzitter werd van VNL. Experts buitelden over elkaar heen met uiteenlopende voorspellingen omtrent zijn kansen bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart. Wat kunnen we zeggen op basis van wetenschappelijke studies?
“Ja, het is waar: ik word de nieuwe fractievoorzitter van VNL.”
Via een filmpje op GeenStijl.nl deed Roos op 29 augustus zijn intrede in de Haagse politiek. Dit lokte een aantal voorspellingen uit. Politicoloog Chris Aalberts bijvoorbeeld denkt dat Roos het moeilijk gaat krijgen, terwijl zijn collega Meindert Fennema verwacht dat hij veel rechtse kiezers aan zich kan binden. Beiden hebben gelijk.
Enerzijds staat Roos voor een enorme opgave, zoals Aalberts beweert. Anderzijds vormt hij een bedreiging voor PVV en VVD, zoals Fennema stelt. Allebei waar. Waarom? Omdat VNL een fors kiezerspotentieel heeft dat overlapt met dat van PVV en VVD. VNL is een slapende reus. Het benutten van dat potentieel is moeilijk, maar gezien de kwetsbaarheid van die rivalen best mogelijk.
Wat weten we van VNL’s potentieel? Twee jaar terug, toen VNL net was opgericht, deed ik met een New Yorkse collega en TNS Nipo onderzoek op basis van een representatieve steekproef van het electoraat. We vroegen 1.553 respondenten wat ze zouden stemmen bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Slechts 0,5 procent van degenen die een stemkeuze opgaven zou VNL stemmen.
Maar we stelden de respondenten ook een andere vraag: hoe waarschijnlijk is het dat u ooit VNL zal stemmen? Terwijl 45 procent nooit op VNL zou stemmen, sloot liefst 39 procent een VNL-stem niet uit. Die cijfers weken niet erg af van die van de PVV: 48 procent wees een PVV-stem categorisch van de hand en 43 procent kon zich voorstellen ooit op de PVV te stemmen. Dit suggereert dat VNL destijds een flink potentieel had.
Zou dat nog steeds zo zijn? Voor zover VNL op de populaire thema’s immigratie en integratie mikt zal haar potentieel niet zijn verkleind. Een aanwijzing is dat van de 64 eerder dit jaar door Koen Damhuis (European University Institute) geïnterviewde PVV-stemmers er liefst 13 VNL als tweede voorkeur opgaven – terwijl VNL toen nog een partijleider zocht. Ook dit wijst op een fors potentieel voor VNL.
Hoe kan Roos dat potentieel benutten? Wetenschappelijk onderzoek suggereert dat hij daarvoor drie dingen moet doen en drie dingen moet laten. Wat moet hij doen? Hij moet zich positioneren als anti-immigratie, veel met immigratiethema’s in verband gebracht worden en met die thema’s zo veel mogelijk kiezers bereiken. De hijgerigheid van veel nieuwsmedia maakt dit laatste vrij makkelijk.
De zwalkende partij zal ongetwijfeld profiteren van Roos’ mediacontacten. De Volkskrant schreef op 29 augustus dat VNL ruim 1.000 leden heeft, en een campagnekas van “250 duizend euro”. Daar kan Roos wel wat mee, als hij de “effectieve campaigner” is die NRC Handelsblad die dag in hem zag. Hij zal telkens de media proberen te halen door mediagenieke acties en door conflicten op te zoeken.
Wat moet Roos vooral laten? Eén: ontwijk vragen over economische onderwerpen. Andere partijen zijn geloofwaardiger op die onderwerpen en VNL’s neoliberalisme is impopulair. Twee: vermijd elke indruk niet-democratisch te zijn, toon een ‘fatsoenlijk’ gezicht. Drie: laat geen zwakte zien, doe alsof VNL sterk staat. Die drie factoren zijn waarschijnlijk cruciaal voor succes van anti-immigratiepartijen.
Roos heeft het geluk dat PVV en VVD nu electoraal kwetsbaar zijn. Al kan Wilders profiteren van zijn strafproces, de PVV heeft zich zodanig politiek geïsoleerd dat kiezers die bezorgd zijn over integratie naar alternatieven zoeken. En de VVD? Die partij heeft een leider die alom wordt gewantrouwd. Bovendien heeft de VVD de integratieproblemen niet aangepakt zoals die kiezers het graag zien.
Waar Aalberts gelijk in heeft is dat Roos voor een moeilijke klus staat. Slechts 10 procent van alle nieuwe partijen sinds 1948 wist zetels te veroveren. VNL heeft het voordeel van een hoog electoraal plafond (hoger dan DENK, bijvoorbeeld), maar de concurrentie is moordend. Waar Fennema gelijk in heeft is dat als Roos PVV en VVD weet af te troeven, hij veel kiezers van die twee rivalen zal afsnoepen.
Dan heeft Roos de slapende reus wakker geschud.
