Wat je eenmaal ziet, kun je niet meer ontzien. En soms kijkt de waarheid je zo grommend aan, dat er ook iets moet gebeuren. Bijvoorbeeld nadat je het dagboek van je vrouw vindt die haar seksuele escapades in de cockpit beschrijft, of wanneer een ruzie tussen je collega’s in het ziekenhuis de zorg voor patiënten in gevaar brengt, en dat dat aan de kaak gesteld moet worden. Iets willen ontzien, is zoiets als een opblaasbadje na gebruik weer terug in de verpakking willen proppen, een pasgeboren kind de baarmoeder weer in willen duwen. Het kan niet want het is in your face. En zien zet aan tot actie, omdat het brein nou eenmaal voor een voldongen feit staat.
Andersom kon het gebeuren dat indianen in Zuid-Amerika eind vijftiende eeuw de schepen van Columbus niet zagen aankomen, en -eenmaal aan land- dus compleet verrast werden. Ze hadden gewoon domweg nog nooit in hun leven een schip gezien, dus zagen ze het niet. Een ongemakkelijke waarheid wordt ook vaak uit de horizon weggeknipt. Te confronterend, lifechanging, te groot, te moeilijk. Want wat komt er na de ontdekking dat je vrouw in de cockpit rotzooit, na het moment dat je met je koffers op straat staat, nadat je collega’s je met de nek aankijken omdat je iets hebt gemeld? Of zoals wijlen David Foster Wallace (1962-2008) eens zei: The truth will set you free — but not until it’s had it’s way with you.
In Nederland en heel Europa gaat het nu een beetje zo: The lie will keep you safe — but not until it’s had it’s way with others. Om dat eerste te laten lukken, moeten de oren en ogen van anderen ook dicht. Die ‘others’ van de maand zijn dit keer wetenschapper Machteld Zee en de journalist die het waagde haar woorden op te schrijven. Ook de Leidse universiteit die haar bevindingen met een doctorstitel bekroonde werd door het slijk gehaald. Maar eigenlijk is iedereen die het waagt iets te zien in de sterke, heldere analyse van Zee – die gewoon schepen aan de horizon beschrijft, nuttige ongelovigen bij de kraag vat, en ons voor beiden waarschuwt – de oorzaak van de ellende die verder ontkend wordt.
Heel veel mensen laten liever hun overspelige man of vrouw hun gang gaan (don’t ask, don’t tell), terwijl ze toch echt maar één leven hebben, denk ik dan, en ook als anderen lijden onder bijvoorbeeld onrecht op de werkvloer, dan kijken ze weg. ‘We kunnen niet allemaal in ons eentje de wereld redden immers’, denken ze. Maar de -voor mij- onthullende, idiote reacties op Zee’s boek Heilige identiteiten: op weg naar een shariastaat? zijn meer dan alleen een vorm van actief wegkijken, of een poging te ontzien, ze zijn een verdediging van die cultuur van wegkijken. Dat is ook gelijk de grootste triomf -als dat woord gepast is hier- van haar boek, dat het als tamme muizen in een laboratorium zijn gelijk bewijst: dat die wegkijkcultuur dus echt is, en daarmee terecht een belangrijk onderdeel van het onderzoek was.
Na het boek van Machteld Zee gelezen te hebben wil ik ook een ferme ‘no’ uitspreken, zoals zij in het gewraakte interview zei: ‘just say no’. Tegen islamisering maar -vooral- ook tegen de mensen die hun plezierige uitzicht op een leven vol illusies niet willen laten bederven en dus anderen -die dat plezierige leven daadwerkelijk willen verdedigen- uit onmacht zwart maken. Zolang ze zelf maar genietend, blissfully ignorant, ten onder kunnen gaan. Logisch gezien begrijp ik het wel, het zwart maken van Zee’s onderzoek is een instinctieve reactie. Immers, Zee stelt niet alleen de feiten vast (de shariapraktijk, de geldstromen uit Saoedi-Arabië, de religieuze boodschap van wereldheerschappij), ze koppelt er verantwoordelijkheid aan. En hoe!
Dat kan ze doen omdat ze de mens in haar onderzoek niet loskoppelt van zijn motieven, als een willoos werktuig van de natuur beschouwt, of als een hulpeloos slachtoffer van een onwillekeurig lot, maar zoals hij feitelijk is: een bewustzijnsdier, met een geweten bovendien. Ze herintroduceert als academica de handelende mens weer in de keten der gebeurtenissen, in plaats van de realiteit met wollige wetenschap om te vormen naar iets geruststellends (zoals in de wetenschap te veel gebeurt). Het geeft te denken dat het oordeelsvermogen (wat zeggen de feiten nu eigenlijk echt?) via de wetenschap -mondjesmaat- weer moet opbloeien. Daarbuiten is het namelijk verdwenen.
Onze eigen slappe houding (ook ik denk vaak dat het wel mee zal vallen) tegenover onze vrijheden, individuele rechten, en de geruisloze opzet achter islamisering is een gewetenszaak en hoort thuis in de keten van oorzaken (van ‘in your face terreur’ tot islam conformerend gedrag) die onze wereld zo veranderd heeft. Dat maakt Zee overtuigend duidelijk. Wij zijn de conditio sine qua non, een Latijnse uitdrukking die ik in mijn eerste jaar Rechten leerde (ook in Leiden, ook van Cliteur!). Ook wij zijn de voorwaarde zonder welke de islamisering niet zou zijn ingetreden.
Ja, ik ga er hier gewoon keihard van uit dat die islamisering waar is, dat ik die zie, zelf én uit Zee’s onderzoek mag afleiden. Terwijl ik dit schrijf denk ik aan die mensen die altijd met hun vingers aanhalingstekens in de lucht maken bij het woord ‘waarheid’. Tegen hun zeg ik ook ‘no’. De waarheid-totdat-het-onomstotelijk-vast-staat-volgens-iedereen brigade staat gewoon vijandig tegenover waarheid, omdat de waarheid ze niet dient. Ik heb het al zo vaak gehoord aan lang gedekte tafels en borrel-sta-tafels: ‘je kan niet zomaar beweren dat dat waar is’, terwijl mijn gesprekspartner zelf geen studie naar het onderwerp had gedaan, niet door mij persoonlijk werd betrokken in het onderwerp en het vaak ook niet kon schelen of het waar was of niet. De veel voorkomende reflex: ‘houd je mond’, is wat ertoe heeft geleid dat we niets meer aan kunnen en dat -wanneer we er echt niet meer aan ontkomen iets te zien- het net voelt alsof we recht tegen de zon in kijken. Het boek en proefschrift van Machteld Zee is blijkbaar zo’n zon.
Los van dit alles is het ook zo ontzettend saai om te zien, de wollige wegkijk-brigade, de debat-veinzers, de broodtrommel-afpakkers, zeker voor de ‘others’ lijkt me. Ik hoop op meer soevereine denkers als Machteld Zee, al dan niet feministen die onafhankelijk durven zijn. Zoals in dit dialoogje dat ze had met een Britse professor die het allemaal niet zo somber inziet met de sharia in Engeland. De professor: ‘ik denk dat het wat gecompliceerder ligt dan dat’. Machteld: ‘Het is interessant dat u dat zegt, Ik denk namelijk dat de realiteit veel minder complex is dan u denkt’. Als dat geen eye-opener is.
