Deze week debatteert de Tweede Kamer met de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over haar begroting. Vandaag doet de Kamer dit voor de tweede keer op rij aan de hand van de Handreiking Controle Begroting en Verantwoording. Een set boekhoudregels aan de hand waarvan kan worden gecontroleerd of ontwikkelingshulp in de praktijk ook werkt. En dat is nodig ook.
Nederlandse ontwikkelingssamenwerking wordt meestal uitgevoerd door NGO’s, vaak een stichting, en de overheid. Stichtingen hebben bij wet geen archiefplicht en vallen niet onder de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB). De overheid dient middels de WOB transparant te zijn maar zij zijn geen uitvoerende instelling waardoor zij hun informatie halen bij dezelfde stichtingen in Nederland of bij hulpstichtingen in een ontwikkelingsland.
De praktijk is dat de resultaten van ontwikkelingshulp meestal neerslaan in een papieren rapport. Dit komt door het ambtelijke karakter van de sector. Echter, zonder enig bewijs over een cijfer of getal betreft dit niets meer dan een artificiële bewering.
Tussen 1998-2016 heb ik tientallen stichtingen, ambtenaren en landelijke politici vragen gesteld over, met name verdacht afgeronde, getallen in publicaties en jaarverslagen. Vragen zoals “heeft u een lijst met namen van mensen die u beweert te hebben opgeleid?”, “zijn er gps-coördinaties van de beweerde output?” en “wat bedoelt u met het woord ‘bereikt’ in de bewering dat u 8.000 mensen heeft bereikt?” hebben in bijna twee decennia geleid tot nul bewijzen. Stakeholders waaronder het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het keurmerk CBF, Cordaid, Giro555, De Postcodeloterij, de Olof Palme Memorial Fund, Médecins Sans Frontières, Welthungerhilfe en Oxfam, blijken niet in staat om enige vorm van bewijs te leveren.
Een voorbeeld. In 2016 publiceert Terre des Hommes dat er in India 30.000 kinderen in micamijnen werken. Onder andere de Hema wordt als grote afnemer van kindproducten gezien. Ik vraag Terre des Hommes hoe er geschat is en ik wijs hen op de wetenschappelijke wetten van betrouwbaarheid bij schattingen. Het antwoord van de stichting betreft: “Momenteel heb ik niet direct paraat hoe destijds schattingen zijn gedaan”.
Een ander voorbeeld. Naar aanleiding van de tsunamiramp in 2004 heeft de EU 2 miljard euro steun verleend aan getroffen landen, maar op vraag of er een lijst aanwezig is over de infrastructuur die in de jaarrapportages wordt genoemd antwoord de Europese Commissie: “No such documents have been identified“. Er is zelfs geen lijst van externe evaluatoren. En dus moeten we de statistiek over output maar aanvaarden. Helaas zegt een kwantitatieve aannemelijkheid bij waarheidsvinding niks over de waarschijnlijkheid van output. Je kunt zelfs beweren dat niet-wetenschappelijk bewezen statistiek hetzelfde is als non-statistiek.
Hoe zit het dan met de boekhouders waar alle stichtingen naar verwijzen? Er is een professionele handel aan nepbonnetjes in ontwikkelingslanden en boekhouders zijn niet opgeleid om de hard- en software achter de bonnetjes te zien, te fotograferen of anderszins vast te leggen. Daarbij is het vervalsen van bonnetjes kinderlijk eenvoudig. Het betreft niets meer dan een rol papier en wat inkt. Een balans en een winst-en-verliesrekening moeten wel op de juiste wijze de feitelijke toestand beschrijven. Wanneer dat niet het geval is, kan sprake zijn van balansvervalsing, hetgeen in Nederland een misdrijf is. Van de accountant wordt niet altijd de deskundigheid vereist om de authenticiteit van administratieve bescheiden vast te stellen.
Hoogleraren, keurmerken, mensenrechtenprijzen, de EU, politici, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, medefinancieringsorganisaties en boekhoudkundige audits hebben nimmer de waarheid van getallen en cijfers onderzocht. Dit heeft al 50 jaar geleid tot een onzuiver beeld waarbij burgers een wetenschappelijke waarschijnlijkheid, doordrenkt met aannames van valse hypothesen, ten onrechte voor een deugdelijke waarheid is gaan aanzien.
Het door de Tweede Kamer beoordelen van de begroting Ontwikkelingssamenwerking aan de hand van de Handreiking Controle Begroting en Verantwoording is een serieuze poging om een realistisch beeld te geven van statistiek, boekhouding en peerreviews. NGO’s blijven hiermee echter nog steeds buiten schot. Indien de WOB voor dergelijke stichtingen zou gelden, dan zal Nederland het eerste land ter wereld worden die rekenschap van stichtingen zou eisen. Dat zou niet iedereen in de sector goed uitkomen.
