Na de Brexit en de overwinning van Donald Trump in Amerika dreigt in Nederland een ‘Tulpen-revolutie’ bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart. Een nieuw sociaal contract kan dit voorkomen.
Mannen en vrouwen met weinig of geen opleiding, vooral woonachtig op het platteland, hebben het sociaal contract – wat het fundament vormt van de democratie – in Amerika verbroken. Niet eerder in de naoorlogse geschiedenis van de VS hebben we een dergelijke volksopstand gezien.
In 1762 schreef de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau Du Contract Social, het Maatschappelijk Verdrag. De essentie van zijn verhaal is dat er een ongeschreven afspraak moet zijn tussen het volk en haar politieke leiders op basis van volstrekte gelijkheid en wederkerigheid. In een democratie hebben de burgers de wetgevende macht (Democratie = Het Volk Regeert) en zorgt de regering – als tussenschakel – dat de algemene wil van dat volk in beleid wordt uitgevoerd.
Op het moment dat het volk de indruk krijgt – al dan niet terecht – dat de algemene wil niet langer wordt uitgevoerd, kan er onrust komen en het gevoel ontstaan dat de gemeenschap in verval raakt ten faveure van het individuele belang van een kleine groep, de elite. Herman Wijffels en anderen wezen al rond 2000 op het gevaar van die ontwikkeling in Nederland. Ook na de moord op Pim Fortuyn is er een veenbrand, een onderstroming, in ons land sluimerend actief gebleven die op ieder moment kan oplaaien.
Voor een vitale democratie is het versterken van het parlement essentieel. De kleine ondernemer, de leraar, de politieman/vrouw, personeel in de zorg, zij en andere hard werkende Nederlanders moeten zich kunnen herkennen in de leden van – met name – de Tweede Kamer. De politieke partijen hebben daarbij een cruciale taak om te zorgen voor kandidaatlijsten die echt representatief zijn en recht doen aan de verhouding man-vrouw, stad-platteland, jong-oud, hoog-laag opgeleid, autochtoon-allochtoon. En om het land regeerbaar te houden zou het slim zijn als er op links en op rechts een aantal gematigde partijen gezamenlijk de verkiezingen ingaan.
Maar voor het versterken van een democratie is meer nodig, te beginnen met het onderwijs. Om iedereen gelijke kansen te geven moeten opleidingen betaalbaar blijven, ook voor gezinnen met een kleine portemonnee. Ook moeten scholen veel beter hun best doen om scholieren uit allochtone en lagere autochtone milieus echt op individuele waarde in te schatten en niet bij voorbaat het VMBO en MBO in te duwen.
Zelf ben ik sinds enige tijd actief in een Haagse volkswijk waar ik met jonge allochtonen meedenk over opleiding en werk; ik ben enorm geschrokken van de verhalen dat jonge Marokkanen en Turken vrijwel standaard een vmbo-advies krijgen. Daarmee versterken we een tweedeling die niet alleen volstrekt ongewenst maar ook gevaarlijk is.
En dan de elite. Na de overwinning van Trump krabt zij zich in de gehele Westerse wereld achter de oren. Maar, in plaats van navelstaren moeten de gematigde krachten in onze samenleving hun krachten bundelen en kijken – individueel en gemeenschappelijk – hoe zij zich echt actiever kunnen inzetten voor de samenleving. Als elke ‘elitaire’ Nederlander – wat de definitie daarvan ook moge zijn – nu het initiatief neemt om een jonge of oudere medeburger uit een minder welvarende groep te helpen en te begeleiden op het gebied van scholing, werk of zorg, dan kan dat wonderen verrichten. Er zijn in het hele land al veel mooie initiatieven en die mogen nog veel meer navolging krijgen. Daarbij heeft vooral de Nederlandse Publieke Omroep ook een belangrijke taak als pijler onder onze democratie om die positieve voorbeelden eens wat vaker onder de aandacht te brengen.
Dit is de essentie van een samenleving zijn: niet makkelijk wat geld overmaken, maar actief zelf wat doen. Het goede doen en je zal zien, dat voelt ook goed. Op die wijze sluiten we een nieuw sociaal contract tussen volk en elite en kunnen we een Tulpen-revolutie – die waarschijnlijk alleen nog maar meer polarisatie met zich mee zal brengen – voorkomen.
Dit doet ook recht aan de zorgen die er zijn in met name de groep van lager opgeleide Nederlanders. In Amerika was die groep vergeten, laten we zorgen dat zij in Nederland gehoord worden.
