Met de verkiezing van Donald Trump is de electorale daad uitgevoerd die al enige jaren in de lucht hing. De opkomst van populistische partijen is al vele jaren gaande in Europa en de Verenigde Staten en de boodschap van deze partijen is heel duidelijk: maak de politiek simpeler en zorg er voor dat er keuzes worden gemaakt, die de burger kan begrijpen. In de afgelopen jaren slaagde de gezamenlijke overheden er steeds in de opkomst van deze stem in te kapselen. Dit keer lukt dat niet: de VS staan bovenaan de bestuurspiramide en we gaan het meemaken.
In de Westerse wereld wordt over-the-top rekening gehouden met iedereen. Je kunt het niet bedenken of een mening wordt wel gehoord én er wordt getracht om deze mening terug te laten komen in het beleid. Dit is het ultieme doel van de politiek, maar het is zover doorgeschoten dat niemand zich er meer in herkent. In het compromis zitten namelijk niet alleen de meningen van alle burgers verweven, maar ook nog eens alle politieke stromingen. Zo herkent geen enkele burger zich nog in een genomen besluit.
De westerse democratie zit gevangen in haar drang tot het pleasen van iedereen. Deze drang is zo sterk aanwezig dat iedere poging om tot duidelijke keuzes te komen wordt geneutraliseerd. De keuze in Griekenland werd met vertoon van macht (en veel geld) omgebogen. De keuze tegen CETA door Wallonië werd met internationale druk en enkele weinig zeggende toezeggingen geneutraliseerd. Bij de Brexit ging het mis, maar verdwenen de voorvechters van een revolutionaire keuze heel snel van het politieke toneel en gaven hun erfenis over aan de tegenstanders van Brexit.
De kiezer heeft echter een mening en geeft niet op. Uiteraard hebben wij al heel lang een stabiele PVV van Geert Wilders. In Frankrijk heeft Marine Le Pen het Front National van haar vader én salonfähig gemaakt én authentiek gehouden. In Spanje krijgt Podemos een behoorlijke omvang. In Duitsland komt Alternative für Deutschland sterk op in verschillende deelstaten. En dan is er nu een beslissende stem op Donald Trump. En hij zit op een zetel waar de westerse wereld niet tegenop kan pamperen.
De boodschap van Trump is dezelfde boodschap als de boodschap van alle andere populistische partijen: stop de globalisering en geef het land weer terug aan de burger. Het duurt nog enige maanden en dan zullen we weten of Trump inderdaad zijn eigen artikel 50-procedure met de wereld gaat starten. Het zijn allemaal heldere keuzes: stuur illegale criminelen terug naar hun eigen land, laat Europa meebetalen aan de verdedigen van Europa, zorg dat banen in Amerika in Amerika blijven door Amerikaanse banen niet uit te leveren aan lage lonen-landen.
Het is zo voor de hand liggend dat het bijna onbegrijpelijk is dat iemand er tegen kan zijn. Deze eenvoudige gedachte wordt nog versterkt door de situatie in Griekenland waar men het zwaar heeft door het beleid dat wordt opgedrongen door Europa. En het wordt versterkt door de situatie in Groot-Brittannië waar de voorspelde ondergang ook een half jaar na de Brexit-keuze nog niet is ingezet. Het was er heel even, maar het herstel kwam even snel als de teloorgang opkwam. Ook al zoeken de critici naar tekenen van een teloorgang in de diepere lagen van de economie; ze hebben de huidige situatie absoluut niet verwacht.
Dat neemt niet weg dat de VS de spin in het web van de globalisering zijn. Ze hebben hun schulden belegd bij een keur aan grote naties, hun industrieën zetten hun producten wereldwijd af en samen met andere westerse democratieën hebben ze er voor gezorgd dat de hele wereld bereikbaar is; een eigenschap waar de burgers van de westerse samenleving ongekende voordelen uit ondervinden. Het afzweren van een globalistische politiek is als een haai die besluit vegetariër te worden.
En dan is het de vraag wat de kiezer wil. De gemiddelde burger wil graag genieten van het mooie weer en de vrije mogelijkheden van de westerse samenleving. Ze hebben in de 19e eeuw met hard werken en innovaties een basis opgebouwd van een nieuw leven. In de 20e eeuw is extreem verder uitgebouwd én gedeeld met iedereen. Al deze ontwikkelingen zijn nauw tot stand gekomen in samenwerking tussen de kiezer en de gekozenen.
Ergens in dit proces is het fout gegaan. Weliswaar is het welzijn nog steeds zeer hoog, maar de samenwerking tussen de kiezer en de gekozene wordt steeds minder ervaren. Er wordt wel eens gesteld: ‘Alles is eigenlijk niets’. Daar waar het gaat om het zorgen voor ‘iedereen’ wordt dit steeds meer ervaren als het zorgen voor niemand. Of het zorgen voor groepen die het niet verdienen.
Ergens in het proces is het ook precies gegaan zoals het bedoeld is. Linkse partijen zijn al decennia volstrekt helder in hun wens om dingen te regelen voor zwakkeren in de samenleving. Rechtse partijen zijn even duidelijk in hun wens om mensen zelf verantwoordelijk te maken voor hun keuzes. In heel Europa zie je een redelijke verdeling van de kiezersgunst over beide stromingen. En waar tegenstellingen elkaar in evenwicht houden krijgt geen van beide groepen wat ze vragen en raakt ze het spoor bijster.
In plaats van de vrijheid van een democratische keuze ontvang je de beperkingen van de keuze van een ander. Juist de populistische stemmer wil nu deze impasse doorbreken. Daarbij zal ze echter wel doen wat ze de afgelopen jaren zo duidelijk als onterecht beschouwd alleen worden ze nu niet langer genegeerd, maar zijn zij het die anderen gaan negeren.
