De helft van het regeerakkoord is uitgevoerd, de andere helft gesneuveld, zo wordt er aan het Binnenhof dezer dagen smalend gezegd. Het doet het kabinet geen recht. Het is gewoon een knap staaltje werk. Vrijwel niemand gaf dit kabinet (let wel: zonder meerderheid in de senaat) een schijn van overlevingskans. En zie nu: donderdag gaat de Kamer op reces en na de zomer ligt er geen belangrijke wetgeving meer te wachten. Klaar!
Het toont aan waarin de premier uitermate goed is: dealen en wheelen. Of in goed Nederlands: net zo lang praten tot iedereen het met elkaar eens is. En hoewel Rutte tijdens dat proces een enkele keer ontploft, heeft hij nog altijd geen vijanden. Binnen het kabinet niet en ook niet in de Kamer. Alleen met Geert Wilders komt het na de breuk in het Catshuis nooit meer goed.
Het kabinet was er veel aan gelegen alle belangrijke hervormingen (pensioen, werk & zekerheid, decentralisaties naar gemeenten) snel door beide Kamers te krijgen. Dat de Eerste Kamer volgende jaar een nieuwe samenstelling krijgt, is daar de belangrijkste katalysator van. Want VVD en PvdA beseffen zich terdege, zoals ik al eerder schreef, dat het zeer moeilijk zal zijn in de senaat een meerderheid te behalen. Die hebben ze nu al niet en te vrezen valt dat het kabinet na de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2015 (de Statenleden kiezen daarna de Eerste Kamer) van nog meer partijen afhankelijk wordt dan nu. Mogelijk treden CDA en GroenLinks dan ook toe tot de ‘constructieve oppositie’, zoals het nieuwe gedogen wordt genoemd.
Er wacht nog een grote taak voor dit kabinet: het ontwerpen van een nieuw belastingstelstel. Voor de zomer zou het kabinet al reageren op een commissie die daarvoor een aanzet heeft gegeven. Maar dat is nu tot na het reces uitgesteld. Niet zo gek, want VVD en PvdA zijn het compleet oneens over zo’n nieuw stelsel. Waar de VVD wil snoeien in zorg en sociale zekerheid, om zo de belasting op arbeid naar beneden te brengen, wil de PvdA het vermogen van rijke Nederlanders hoger belasten. Daarmee lijkt een nieuw belastingstelsel een brug te ver voor Rutte II.
Het kabinet is dus gewoon uitgeregeerd. Inpakken, wegwezen en nieuwe verkiezingen? Het zou een morele nederlaag zijn voor VVD en PvdA en bovendien een electorale koude douche opleveren. Nieuwe verkiezingen zou beide coalitiepartners pas goed uitkomen nadat de economie flink is aangetrokken en mensen voor het eerst sinds de crisis in 2008 uitbrak wat meer geld op zak hebben. Dat maakt de kans op zetelwinst (of beperkter verlies) een stuk groter.
Oud-premier Kok kan er over mee praten hoe het voelt om een kabinet te leiden dat geen richting heeft. Zijn eerste paarse kabinet had op ethische kwesties knopen doorgehakt, zoals het homohuwelijk, winkelen op zondag en ruimere abortuswetgeving. Paars II (ook PvdA, VVD, D66) was daarna ontzield. Minister leken verveeld en ongeïnspireerd. De les: Zonder missie gaat een kabinet roemloos de geschiedenis in. Dat gevaar dreigt nu weer voor Rutte II.
Nieuwe verkiezingen dan maar? Bernard Wientjes, die onlangs afscheid nam van werkgeversorganisatie VNO-NCW, had groot gelijk dat we daar niet meer automatisch aan moeten denken als een kabinet op z’n laatste benen loopt. Vrijwel niemand zit te wachten op de zoveelste stembusgang. En volgens het Nederlandse staatsrecht is dat ook helemaal niet nodig: er kan na de verkiezingen voor de Provinciale Staten gewoon opnieuw geformeerd worden. Met twee grote voordelen: dit keer kan wel rekening worden gehouden met steun in de Eerste Kamer. Plus: meer partijen dan VVD en PvdA kunnen in de nieuwe constellatie ministers leveren, zodat het kabinet ook echte gedragen wordt.
Nu is het voor de constructieve drie (D66, ChristenUnie en SGP) wel erg makkelijk punten scoren: wel aan de bal, maar geen regeringsverantwoordelijkheid.
Belangrijkste reden voor een nieuwe formatie: nieuwe plannen maken, met nieuw elan. Een nieuw belastingstelsel zou het hart van het nieuwe kabinetsbeleid kunnen vormen. De lagere belasting op arbeid, die partijen van links tot rechts voorstaan, zou de werkgelegenheid een flinke inpuls kunnen geven.
Voortmodderen? Een nieuwe formatie biedt pas echt perspectief.
Dit blog is geschreven op persoonlijke titel
