Rubrieken die overal uit de grond worden gestampt om feiten te checken, ‘zin van onzin’ te scheiden en ‘nuance aan te brengen’ zijn net matroesjka (of: baboesjka) poppetjes. Zo’n Russische matroesjka-set van zes staat bij mij in een kast achter glas. Ik heb ze ook van pinguïns trouwens. Vijf houten pinguïns in elkaar. Niks aan verder.
Ik moest denken aan de matroesjka’s toen ik zo’n genuanceerde rubriek in de Volkskrant las, die helemaal niets met ‘nuance checken’ te maken bleek te hebben, maar alles met het verstoppen van de politiek incorrecte ‘baby matroesjka’ onder de rokken van de (culturele) elite die er al overheen waren gegaan.
Omdat minachting voor feiten te veel opvalt, wordt er gedaan alsof het er nog wel over gaat, bijvoorbeeld het onderzoek van Ruud Koopmans, maar ook het boek van Machteld Zee, een rapport van MH17, de politieke crisis binnen de EU. De feiten en argumenten worden echter verstopt onder de grootste matroesjka: ophef en dan: vergetelheid. Zij lijkt op de anderen, die de discussie misschien begonnen maar nu gaat het over ‘de toon’, de ‘ongenuanceerdheid’, de ‘tweedeling’, het ‘complotdenken’ en het ‘pessimisme’ dat ineens ‘het echte probleem is waar we het over moeten hebben’.
Uit angst voor de onbezoedelde baby, is nu opzichtig ‘factchecken’ en nuance nodig, terwijl dat zou toch vanzelfsprekend moeten zijn in de media? Core business zeg maar? Het is een beetje zoals mensen die tegen je zeggen dat ze ‘niet tegen je liegen hoor’, zonder dat er bij jou ook nog maar een verdenking is. Ze zeggen zelf al dat ze niet pluis zijn. Waarom factchecken als je het nieuws gewoon naar eer en geweten kunt brengen? Waarbij lezers en luisteraars zelf alles naast elkaar kunnen leggen om een oordeel te vellen? Waarom autoriteitje spelen?
Het feit dat sommige factcheck rubriekjes inderdaad de onzin eruit filteren en de zaken in perspectief plaatsen zie ik niet als iets positiefs. Dat geeft namelijk onterecht het beeld dat ze allemaal als journalistieke hamerstukjes kunnen worden beschouwd, en het einde van een discussie betekenen. De Volkskrant rubriek die ik aan het begin noemde, geeft aan hoe erg het al is:
Berichten verspreiden zich vaak razendsnel, of ze nu kloppen of niet. Wij proberen de zin van de onzin te scheiden. Deze week: 50 miljoen moslims steunen geweld voor hun geloof.
De relatie tussen snelle verspreiding van berichten en argwaan is gekunsteld en wordt hier alleen gelegd om te suggereren dat vooral het grote bereik van een bericht je sceptisch moet maken, niet zozeer de inhoud ervan. Dus opzienbarende, misschien zelfs schokkende berichten die -daardoor- veel gedeeld worden moeten we blijkbaar wantrouwen, want het kan dan een indicatie zijn dat het juist niet waar is. De lezer wordt wijsgemaakt dat zijn eigen oordeelsvermogen, kennis en intuïtie, en die van (vooraanstaande) journalisten en hun bronnen – in connectie met elkaar – niet volstaan, maar dat ‘laatste oordeel rubriekjes’ wél doorslaggevend zijn. Gaslighting in optima forma.
Dan moet het stuk nog beginnen, met een lacherige opening nog wel: ‘berg u voor gevaar: uit onderzoek blijkt dat liefst 50 miljoen moslims bereid zijn geweld te accepteren uit naam van hun geloof’. Hier legt de auteur meteen zijn eigen mening en naïviteit op tafel, want hij is blijkbaar onder de indruk van een getal, zoals mijn zoontjes van vijf en drie dat ook kunnen zijn: ‘hoeveel honderd mensen zijn er op de wereld mama? Zoveel? Wauw!’
De auteur heeft nog nooit 50 miljoen mensen (‘dat klinkt bedreigend’) over de Hollandse dijken zijn achtertuin in zien lopen dus dan moet dat getal wel aanstellerij zijn. De nuance (subtiliteit en andere invalshoeken inbrengen) is hier zo afwezig als leven op Pluto. Nuance zou namelijk zijn: er leven ruim 7 miljard mensen op aarde, waarvan naar schatting 2 miljard moslims. Dan is 50 miljoen eigenlijk een flinke minderheid.
Zoals we allemaal inmiddels wel weten hoef je politiek incorrecte ‘aanstellerij’ eigenlijk helemaal niet te factchecken, maar mag je die met echte onzin te lijf gaan, zoals zeggen dat ‘bijbelpatriotten waarschijnlijk erger zijn dan moslims’. Over die gewelddadige bijbelpatriotten verspreidt zich gek genoeg nooit nieuws, laat staan snel, ondanks dat het helemaal niet klopt! En erger is nog, wat voor ergs bedoelt de auteur hier? Onthult hij hiermee niet, buiten de context en conclusies van het onderzoek dat hij zelf verwerpt, dat hij vindt dat moslims ‘erg’ zijn? Over ongenuanceerd gesproken.
Mensen die dit soort rubriekjes bedenken, schrijven en naar de drukker sturen zijn dag en nacht in de weer om oorspronkelijke baby-boodschappen ofwel weg te goochelen, ofwel tot waarheid te wekken, al naar gelang de gewenste uitkomst. Dát is nuance anno 2017. De uitkomst moet steeds zijn de status quo, oftewel die plek in de kast achter het glas, waar de poppen niet meer uit elkaar gehaald kunnen worden. Totdat iemand ze uit elkaar haalt natuurlijk. Zo is het ook.
