De oorlog in Oekraïne lijkt met de dag verder te escaleren. De mensen daarentegen blijven hoopvol. Dit is een direct gevolg van de propaganda en de Russische staatsmedia die in Oost-Oekraïne de boventoon voeren. Een oorlog? Die winnen we toch wel.
In het populaire restaurant in het centrum van Donetsk dat meer rebellen telt die voor een lunch er even tussenuit gaan dan de gewone man alhier, blijkt maar weer eens hoe de pro-Russische separatisten denken over de oorlog die al sinds maanden de regio teistert. Hoewel de rebellen ook slechts mensen zijn, blijkt ook elke dag weer dat je een normaal gesprek met ze kunt voeren en af en toe zelfs een biertje krijgt aangeboden. En ja, zeker als je ze vertelt dat je uit Nederland komt.
Op zondagmiddag kom ik aan in het door rebellen bestookte restaurant. Ik neem plaats en zoek een stopcontact om mijn iPhone op te laden. Er is een stopcontact bij de tafel achter mij: waar vijf pro-Russische rebellen van hun lunch aan het genieten zijn. Ik excuseer mij en zonder problemen laad ik mijn telefoon op.
Een jongen, Andrej, staat op en schudt me de hand. Hij komt uit Irkutsk (Rusland) en zegt mee te vechten met de rebellen alhier. ‘Waar is je thuis?’ vraagt hij. Ik vertel hem dat ik uit Nederland kom en zodra ik dat heb gezegd, kom ik niet meer van hem af. Hij nodigt me uit om bij hun aan tafel te komen zitten en zo gezegd zo gedaan. Meerdere keren vraagt hij wat ik van Amerika vind. ‘Ik heb twee jaar in Amerika gestudeerd en heb absoluut niets tegen Amerikanen,’ vertel ik hem eerlijk. Ik ben niet bang voor zijn reactie en wil al helemaal niet liegen alsof ook ik een hekel aan de VS heb.
‘Amerikanen zijn slecht,’ blijft Andrej maar herhalen. Hij blijft maar doorgaan over de slechtheid van Amerikanen en hoeveel doden zij op hun geweten hebben. Ik hoor hem aan, maar ik heb geen zin in een nutteloze discussie. Andrej kennelijk wel. Hij pakt me bij de arm en wijst naar zijn auto. ‘Ik heb bewijs dat Amerikanen meevechten met het Oekraïense leger. Ook zij willen ons vermoorden!’ Lichtelijk zuchtend loop ik met hem mee. In zijn auto liggen diverse geweren en kogelvrije vesten. Open en bloot, en geladen, aldus Andrej. ‘Deze geweren hebben Amerikanen én Oekraïners gedood,’ lacht hij vol trots.
Ik vraag hem waarom hij zo stellig is dat Amerikanen met de Oekraïners meevechten. Andrej is nog niet over de brug gekomen met ook maar enig bewijs. ‘Ik heb een Amerikaans voedselpakket gevonden toen wij soldaten hebben neergeknald,’ waarbij hij de nadruk legt op dat laatste. Hij laat me het pakket zien en het is inderdaad een militair voedselpakket. Ik weet wel beter: de Amerikanen hebben het Oekraïense leger inderdaad voorzien van voedselpakketten, maar betoogt dit enig bewijs? Nee.
Even later zit ik weer met Andrej aan tafel. Het feit dat hij zo stellig en overtuigd is van het feit dat er Amerikanen meevechten, laat mij geen andere keuze dan hem te vragen over de Russische invasie. ‘Nee. Rusland heeft dat niet gedaan. Wij [pro-Russische rebellen en Rusland] gebruiken geen geweld tegen onschuldige burgers.’ Dat hij zelf een Rus is, laat hij voor het gemak maar even achterwege.
De propaganda in Donetsk en andere door rebellen bezette gebieden heeft als doel alles wat anti-Donetsk, anti-rebel, anti-Rusland, etc is als slecht te bestempelen. En westerse media horen daar ook bij. De gemiddelde rebel in Donetsk houdt van zijn stad / land (Volksrepubliek Donetsk dan wel Novorossiya) en iedereen die hem de les komt lezen, is puur slecht. Op straat en in de winkel komt het regelmatig voor dat mensen Poroshenko als terrorist bestempelen of roepen dat westerse media leugens verspreiden. Eigenlijk zonder dat ze weten waar ze het over hebben. Het wordt hen in de mond gelegd.
Zelfs de persvoorlichting doet er aan mee. Tijdens de militaire parade van 24 augustus 2014 kreeg ik een SMS-bericht dat er een ‘antifascistenbijeenkomst’ was op Lenin Plein. Hiermee werd als fascisten geduid de regering in Kiev en de krijgsgevangen. Hier een discussie over beginnen en de kans is groot dat men hier je perskaart inneemt en je mogelijk beschuldigt voor spionageactiviteiten. Kritiek wordt niet geduld en dat beeld wordt maar al te duidelijk als in hetzelfde door rebellen bestookte restaurant journalisten van de Russische televisie (Rossiya24) erg nauw zijn met rebellen. Zij zeggen namelijk wat men wil horen. Hoe meer er geroepen wordt, des te meer mensen het geloven, zo lijkt het. En het werkt.
De waarheid bestaat niet in Donetsk, dat wordt met de dag bevestigd. De waarheid is als een religie: geloven wat je wil geloven zonder er de bewijzen voor te hebben. Ja, dat is ook hoe de propaganda in Donetsk werkt. Hoe harder je roept, hoe meer mensen je gaan volgen.
