Onderzoekers moeten de burger leren feiten van fabels te scheiden. Als je maar langzaam en duidelijk praat, komt alles wel goed. Die illusie wil maar niet wijken, zelfs niet bij de ‘progressieve’ Louise Fresco, de nieuwe bestuursvoorzitter in Wageningen. In een interview in de Volkskrant (30 augustus) lijkt Louise Fresco een (voor een universitaire topbestuurder) verfrissend standpunt te verkondigen: de Wageningse wetenschappers moeten beter naar de samenleving luisteren. Er is sprake van een vertrouwenscrisis: burgers vertrouwen de wetenschap niet meer. Wetenschappers doen in hun ogen slechts nutteloze, of zelfs gevaarlijke dingen, zoals het fabriceren van genetisch gemanipuleerde beesten.
Fresco:
“Als dat zo wordt ervaren, moet daar iets aan gebeuren. Door die schrikbeelden serieus te nemen en ze tegemoet te treden. (…) Natuurlijk tellen de feiten. Maar ik denk dat het zinniger is om te willen begrijpen wat de sentimenten in de samenleving precies zijn. En welke opties er zijn als je die maatschappelijke context serieus neemt.”
Daarna komt het gesprek helaas op het feit dat er in de maatschappij ‘torenhoge verwachtingen’ zouden bestaan over wat de wetenschap vermag. De burger is gewend om op zijn wenken bediend te worden, en verwacht dat volgens Fresco ook van de wetenschap. Dat wordt heel vaak gezegd – maar God mag weten waar deze visie op de relatie burger-wetenschap vandaan komt. Ze is in ieder geval volstrekt in tegenspraak met die eerder geschetste vertrouwenscrisis. Burgers die de wetenschap bestoken met onmogelijke vragen? Waar oh waar kunnen burgers de wetenschap dan met hun problemen benaderen, met het verzoek om dat op te pikken?
Die weg, van burger direct naar onderzoek, is juist volkomen afgegrendeld. Het zijn de universiteiten met hun lijstjes, en het bedrijfsleven die bepalen wat de wetenschapper doet. De burger heeft daar geen enkele invloed op – en verwacht inmiddels ook niks meer. Het beeld van de veeleisende burger is een volstrekte mythe. Wat natuurlijk wél waar is, is dat wetenschappers zélf torenhoge verwachtingen hebben van wat de wetenschap allemaal kan bereiken. Het zijn de wetenschapper die voortdurend de illusie wekken dat ze maatschappelijke problemen kunnen oplossen. De burger zélf gelooft daar allang niet meer in. Die heeft al te veel technologisch ‘oplossingen’ moeten slikken.
Maar terug naar het echte probleem: dat wantrouwen. De wetenschap moet luisteren naar burgers. En dan zegt Fresco is iets heel merkwaardigs. Wetenschappers kunnen wat dat betreft leren van het bedrijfsleven:
“Ik denk dat we veel van het bedrijfsleven kunnen leren op het punt van de omgang met maatschappelijke gevoeligheden. Bedrijven staan op hun manier veel beter dan wij midden in de samenleving, en moeten ook wel. En dus weten ze ook veel beter wat gaande is, en waar het heen gaat.”
Da’s een mooi vaag compliment voor het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven waar Wageningen al jaren intensief mee samenwerkt. Niks mis mee. Maar enige gezonde afstand tot wat het bedrijfsleven doet, is niet onverstandig. Wat beteken die ‘omgang’, dat ‘weten wat er gaande is’? Betekent dat dat het het bedrijfsleven maatschappelijke vraagstukken en zorgen serieus neemt en daar ethisch mee omgaat? Kunnen we bedrijven op hun mooie blauwe ogen geloven wanneer ze roepen dat ze energiezuinig, groen, duurzaam, met respect voor de natuur en de rechten van de mens bezig zijn? Of wordt ons daarbij een pr-rad voor ogen gedraaid? Is cholesterolverlagende boter echt beter of slim inhaken op de burgerlijke angst? Is een batterijkip met minder stress écht een verbetering of een manier om onrust te sussen? Is de blinkend schone megastal echt een daad van oneindige dierenliefde of een commerciële truc inspelend op ‘wat er gaande is’ met behoud van winst per vierkante meter? Het bedrijfsleven geeft geen zier om ‘wat er gaande is’, behalve dat al die zorgen kansen bieden om de consument te manipuleren. Met een stapje vooruit, als dat er mooi uit ziet – maar de blik immer gericht op winst. En als vanwege de winst keihard gelogen moet worden, dan moet dat maar. Een universiteitsbestuurder hoort dat te weten.
Fresco vindt het tijd voor een werkelijk waardevolle dialoog tussen burger en wetenschap. Maar wat verstaat zij daaronder? Na een opmerking over de lokale markten waar de bezorgde consumenten samendrommen, constateert ze:
“Internet is een broedplaats voor verwarring. Daar is alles terug te vinden. De wetenschappelijke feiten. Maar ook alle andere geluiden. En de waarheid lijkt in het midden te liggen. Dat is onzin, Door met de mensen van de plaatselijke markt in gesprek te gaan, scheid je het kaf van het koren. En zij ook.”
We zijn weer terug bij af. Je hebt wetenschappelijke feiten en ‘andere geluiden’. De burger is compleet in de war geraakt door internet, maar God zij dank zijn daar straks de Wageninger Heilsoldaten om de waarheid te brengen. Niks in het midden, gewoon de feiten. Opnieuw klinkt hier die obsessie door voor ‘de feiten’. Begrijpelijk, want wetenschappers zijn feitenneukers. Maar daar gáát het helemaal niet om. De burger wil geen college; de burger wil zélf iets kunnen zeggen. Wil zélf keuzes kunnen maken – en dan liefst andere dan de wetenschap opdringt. De burger heeft geen vertrouwen in een wetenschap die vanuit de hoogte praat, of zelfs het voorbeeld van het bedrijfsleven volgt. Pas wanneer de burger wérkelijk het gevoel heeft dat de wetenschapper onafhankelijk spreekt, zal het naar die wetenschapper luisteren. Een wetenschap die luistert naar het bedrijfsleven, die denkt dat het bedrijfsleven zo goed inspeelt op maatschappelijke zorgen – zo’n wetenschap is nog onaantrekkelijker dan de wetenschap die zich voor het karretje van de overheid laat spannen.
Je hebt feiten en geluiden. En de wetenschap levert de feiten.
Zo komen we er dus nooit.
Fresco pleit er in het interview ook voor dat universiteiten straks niet alleen op onderzoek en onderwijs worden beoordeeld maar ook op hun vermogen tot ‘dialoog met de samenleving’.
Nou, dat ziet er voor Wageningen dan somber uit.
