Afgelopen week is er veel gedebatteerd over de monarchie. Een meerderheid in de Tweede Kamer wil de regels veranderen om de politieke rol van de Koningin te verminderen. Het ging in het debat over de positie van de Koningin in de regering, bij de Raad van State, bij de formatie van nieuwe kabinetten en over hoeveel belasting ze moet betalen. Helaas willen de verschillende partijen verschillende dingen, zodat alles bij het oude lijkt te blijven. Dit tot opluchting van de VVD en het CDA, de regenteske middenpartijen die niets willen veranderen aan de regels van de constitutionele monarchie.
Wat mij opvalt is dat velen zoveel belang hechten aan de regels en er nauwelijks gedebatteerd wordt over de politieke cultuur. Veel meer dan de regels, is het de houding en opstelling van politici die bepalen hoe groot de rol van de Koningin is. Hier doet zich nu iets opmerkelijks voor. Terwijl het CDA en de VVD zich opstellen als de verdedigers van de monarchie, zijn het juist deze partijen die volgens mij in een conflict met de Koningin zijn geraakt, namelijk over de benoeming van de vicevoorzitter van de Raad van State.
De meeste speculaties van journalisten en commentatoren over de opvolger van Herman Tjeenk Willink gaan over een ingewikkeld politiek spel tussen de VVD, het CDA en de PvdA. Deze partijen moeten het eens worden over een acceptabele kandidaat. In dat kader was het een mooie primeur van NRC Handelsblad dat premier Rutte aan Job Cohen heeft gevraagd hebben of hij interesse heeft in deze functie.
Het gaat hier echter niet om een politiek spel tussen deze partijen. Deze benoemingsprocedure ligt al sinds vorig jaar op het bordje van Rutte, meteen toen hij premier werd. Het was pas in de zomer dat Rutte Cohen polste en het was pas twee weken terug dat Cohen zei dat een huidige minister in het kabinet niet naar de Raad van State zou mogen overstappen. Er was blijkbaar al lang een probleem bij de benoeming.
Deze drie oude middenpartijen zijn nog steeds in staat om op regenteske wijze belangrijke bestuurlijke benoemingen in de achterkamertjes onderling te regelen. Ze zijn het erover eens dat het CDA voor deze benoeming aan de beurt is. De VVD kan het niets schelen welke CDA-er dat wordt. Ze heeft zeker geen bezwaar tegen Donner. Maar waarom is er om Donner niet maanden geleden al een grote strik gedaan? Waarom heeft Rutte in de zomer Cohen nog gepolst? Waarom zingt de naam van Ernst Hirsch Ballin als prominent CDA-er nog rond?
Neemt Beatrix wraak?
Juist, omdat Koningin Beatrix een probleem heeft met Donner. Natuurlijk is dit een speculatieve theorie, want weinigen kennen het geheim van het paleis. Maar we weten dat het CDA en de VVD de Koningin vorig jaar bij de formatie gebruuskeerd hebben. Zij had niet gevraagd om onderhandelingen over een minderheidskabinet met een gedoogrol voor Wilders. En toen die onderhandelingen dreigden te mislukken, sprak Rutte voor zijn beurt, stelde de Koningin voor een fait accompli, waardoor Wilders opnieuw aan de onderhandelingstafel kwam zitten. En Donner speelde in die periode de chief whip van het CDA, die querulanten en dissidenten hardhandig aanpakte. Hij was belangrijk in het mogelijk maken van dit kabinet, een kabinet dat de Koningin niet wilde.
Ik denk dat bij de kopjes thee die Mark Rutte iedere week met de Koning drinkt, zij hem gevraagd heeft om in plaats van Donner eens na te denken over kandidaten als Hirsch Ballin en Cohen. Rutte zelf heeft er geen belang bij om ruzie met het CDA te maken, maar hij weet ook niet goed hoe hij de Koningin wel of niet ter wille moet of kan zijn. Voor CDA-leider Maxime Verhagen is Hirsch Ballin als tegenstander van de huidige gedoogcoalitie onaanvaardbaar. Dus moet het voor hem uiteindelijk toch Donner worden, tegen de zin van de Koningin. Zo zitten de VVD en het CDA in een conflict met Beatrix.
Is dat niet een aardige paradox? De partijen die de constitutionele monarchie te vuur en te zwaard verdedigen, dreigen nu zelf de adviezen van de Koning – nog eens – naast zich neer te leggen. Binnen de regels van de constitutionele monarchie zijn Rutte, Verhagen en Beatrix bezig met een spannend spelletje politiek of monarchistisch armpje drukken.
Bart Snels was onder andere politiek strateeg bij de Tweede Kamerfractie van GroenLinks. Nu is hij onafhankelijk publicist en zelfstandig politiek strategisch adviseur.
