Aan de oostgrens van Europa maakt Litouwen zich klaar voor een oorlog met Rusland. Het is bang om het volgende slachtoffer te zijn van de ‘Russische Beer’, na annexaties in Georgië en Oekraïne. Hoe reëel is die angst?
Het is vroeg en de zon is net op in het Litouwse Vepriai. Waar het dorp normaal gesproken rond deze tijd nog slaapt, is dat vandaag anders. De ruim 500 inwoners van het dorp zijn al vroeg uit de veren want deze morgen doen ze mee aan een militaire oefening. Tijdens deze oefening zijn de burgers getuigen van een ‘gesimuleerde’ oorlogssituatie in het dorp. Gezamenlijk met militairen oefenen zij wat te doen in zo’n situatie. Kolonel Eugenijus Lastaukas heeft de leiding deze morgen en is tevreden met de resultaten. “Iedereen deed goed mee vandaag en het enthousiasme was daar”.
Deze militaire oefening is een van de tientallen trainingen die er momenteel plaatsvinden in Litouwen. “Normaal gesproken doen we alleen oefeningen met militairen, op militair terrein. Maar we vinden het dus ook belangrijk om samen met de burgers echte oorlogssituaties te simuleren”, vertelt kolonel Eugenijus Lastaukas. “Vandaag was ik echt onder de indruk van de inzet van de mensen. Niet alleen ik, maar ook mijn Amerikaanse collega’s, die ons hielpen vandaag waren erg verrast. Daar mogen we als land trots op zijn”.
Hoe bereid je je voor op een oorlog met de ‘Russische beer’? Dat is een vraag waar veel Litouwse experts en politici zich mee bezighouden. Het ‘kleine’ Litouwen voelt zich bedreigd door het ‘grote’ Rusland. Rusland heeft de militaire activiteiten in de omgeving van Litouwen aanzienlijk opgevoerd. Zo oefenen Russische gevechtsvliegtuigen boven de Baltische Zee en de militaire activiteiten in de Russische enclave Kaliningrad nemen gestaag toe. Naast deze activiteiten heeft Litouwen ook te maken met een nieuw fenomeen, de zogenoemde ‘hybride’ oorlog. “Deze strategie van oorlogsvoering houdt in dat Rusland de Litouwse maatschappij probeert te ontwrichten door het te bestoken met nepnieuws en Russische propaganda”, vertelt Dovile Sakeliene, Kamerlid bij de Litouwse Boerenpartij en expert op het gebied van de hybride oorlog. De partij van Sakeliene, momenteel regerende in Litouwen, besteedt veel aandacht aan dit nieuwe fenomeen. “Deze nieuwe strategie is levensgevaarlijk. De impact van propaganda is erg groot. Het zorgt voor angstige burgers en onrust in onze maatschappij”. Volgens Sakeliene uit dat zich concreet op allerlei manieren. “Ik krijg regelmatig verontrustende telefoontjes van burgers over de huidige dreiging. Niet alleen de politiek, maar ook de lokale burgers maken zich grote zorgen.”
Maar waarom zou Rusland Litouwen willen annexeren? Volgens Sakeliene heeft dit vooral te maken met de annexatie van de Krim. “Onze politiek heeft duidelijk stelling genomen in dit conflict. Wij vinden dat Rusland zich moet terugtrekken uit Oekraïne en de Europese Unie zwaardere sancties tegen Rusland moet nemen. Sinds het moment dat wij stelling namen, merken wij een verhoogde dreiging en meer (militaire) activiteit.”
Maar dat is niet de enige reden. Volgens Linas Kojala, onderzoeker aan het Oost-Europese Studiecentrum in de Litouwse hoofdstad Vilnius spelen er ook andere belangen: “Rusland vind het prettig om een bufferzone te hebben tussen het land en de Europese Unie. En het zou dolgraag een directe verbinding hebben met de enclave Kaliningrad. Als laatste reden kan je zeggen dat Rusland zijn invloed in Oost-Europa wil behouden en het noodzakelijk acht om actie te ondernemen.”
Kojala deed recentelijk onderzoek naar de Russische dreiging in Litouwen en onderzocht tevens de mogelijke scenario’s voor een Russische aanval. “Rusland probeert met propaganda en nepnieuws op het internet onze maatschappij te ontwrichten. Ze richten zich vooral op de Poolse en Russische minderheden in ons land”, aldus Kojala. Deze minderheden bedragen een kleine 10% van de totale bevolking. Geen enorme getallen, maar toch is er voldoende voedingsbodem voor problemen.
“De minderheden wonen zeer gecentreerd en onze politiek heeft jarenlang geen aandacht aan hen besteedt”, vertelt Kojala. “Dat biedt Rusland mogelijkheden. De boodschap die het wil verspreiden is dat Litouwen haar burgers te weinig perspectief biedt voor een goed leven en dat het leven in Rusland beter is. Rusland wil graag bevolkingsgroepen tegen elkaar op zetten en Litouwen klaar maken voor een annexatie.
“Die angst was vooral voelbaar na de annexatie van Oekraïne. De Litouwse burgers vroegen zich af of de NAVO ons zou komen helpen als we in een oorlog zouden belanden. Nu we extra troepen in ons land hebben, is er meer vertrouwen in een goede afloop”, aldus Kojala.
Dat de angst voor een annexatie leidde tot bizarre situaties vertelt Agnes Vaitkevicius (48), woonachtig in Vilnius en moeder van twee kinderen. “Na de inval in Oekraïne verdwenen er tientallen kinderen uit de klas van mijn zoon. Later bleek dat zij met de ouders uit voorzorg waren gevlucht naar West-Europa”, vertelt ze geëmotioneerd. Toch neemt niet iedereen de dreiging serieus. Juozas Bobina (23) vertelt: “Mijn vrienden en ik maken regelmatig grappen over een Russische inval. Waarom zou ik de dreiging dan serieus moeten nemen?”
Voor de Litouwse politiek is de Russische dreiging momenteel echter een van de belangrijkste issues. “We hebben ons defensiebudget flink verhoogd en proberen onze burgers bewust te maken van het feit dat het gevaar op de loer ligt”, aldus Kamerlid Sakeliene. Dat de overheid de dreiging zeer serieus neemt bleek vorig jaar. De Litouwse overheid publiceerde een handboek waarin beschreven staat wat burgers moeten doen in het geval dat de Russen binnenvallen. ‘Tienduizenden van deze handboeken werden in een mum van tijd verspreidt. “Er is nog altijd een enorme vraag naar”, vertelt Sakeliene, “maar buiten de voorbereiding op een militaire interventie proberen we onze burgers ook resistent te maken voor Russisch nepnieuws en propaganda.”
Niet alleen de Litouwse overheid, maar ook de NAVO neemt de dreiging serieus. Soldaten uit verschillende landen, waaronder Nederland, zijn door de NAVO in het land gestationeerd om Litouwen bij een mogelijke Russische inval te verdedigen. Een trip door het Litouwse binnenland maakt duidelijk de Litouwers zich grondig voorbereiden: militaire kampen schieten als paddenstoelen uit de grond en langs de wegen staan billboards die jonge Litouwers moeten enthousiasmeren zich bij het leger aan te sluiten. En dat is niet voor niks, zegt Rima Malakauskiene, adjunct-directeur van de Euro-Atlantische Coöperatie, verantwoordelijk voor de NAVO-troepen in het land. “We hebben aardig wat mankracht nodig om op te kunnen tegen Rusland.”
Malekauskiene vertelt dat ze erg blij is met de hulp van de NAVO troepen. “In de huidige situatie is dat een uitstekende partner. Niet alleen wij, maar ook de bevolking is zeer blij met de steun”. Dat die waardering verder gaat dan een simpel bedankje, merken ook de NAVO militairen die zich in het land bevinden. Een Duitse soldaat vertelt: “Er zijn regelmatig Litouwers die ons spontaan verrassen met chocolade of lokale specialiteiten. Het gebeurt niet vaak dat we in een land zo gastvrij worden ontvangen”.
Dat de dreiging steeds serieuzer wordt, lijkt een feit. Maar zou dat werkelijk kunnen leiden tot een annexatie? Onderzoeker Kojala denkt het niet: “Door de hulp van de NAVO staan we momenteel zeer sterk. Ik denk niet dat Rusland daar momenteel zijn vingers aan durft te branden. Ik denk dat het zich momenteel vooral met propaganda en de verspreiding van het nepnieuws zal bezighouden”. Toch is Kojala van mening dat de genomen militaire maatregelen in stand moeten worden gehouden. “Rusland houdt onze situatie nauwlettend in de gaten en zal toeslaan als wij ons niet meer bewapenen”. Als voorbeeld noemt hij de situatie in Oekraïne: “De Russen oefenden in 2013 al in het grensgebied van Oekraïne en vielen binnen toen de situatie in het land onstabiel was. In eerste instantie was er veel aandacht voor in de westerse media. Tegenwoordig is het nieuws over Oekraïne van de voorpagina’s verdwenen, wij willen niet zo eindigen”.
Sakeliene, politicus bij de Litouwse Boerenpartij is het eens met Kojala: “Ik denk dat Rusland zich momenteel vooral zal richten op de hybride oorlogsvoering en nog niet zal binnenvallen. Maar er zijn wel voldoende redenen om ons zorgen te maken”. Als voorbeelden noemt Sakeliene de verhoogde militaire activiteiten in de regio en de komende militaire oefening van Rusland in het grensgebied van Litouwen. “Ik hoop echt niet dat het tot een oorlog komt, maar ik ben zelfverzekerd genoeg om te zeggen dat als het gebeurd we de Russen aankunnen”.
De dreiging van een annexatie zal voorlopig nog wel blijven. In september houden Rusland en Wit-Rusland gezamenlijk een grote militaire oefening, genaamd ‘Zapad 2017′. De oefening zal plaatsvinden in Wit-Rusland, nabij de grens met Litouwen. Zal dat het moment zijn dat de Russen zullen toeslaan? Kojala denkt niet dat dit gaat gebeuren: “Poetin is een rationele man en zal zeer bedachtzaam te werk gaan. Ik geloof niet dat hij zulke risico’s durft te nemen. Ik hoop dat de situatie zich snel zal normaliseren”.
Het de-escaleren van de situatie is erg belangrijk voor Litouwen. “Rusland is nog altijd een zeer belangrijke handelspartner voor ons”, vertelt Kojala. Ook Sakeliene bevestigt dit: “Wij staan zeker open voor een goede relatie met Rusland. Het zou een win-win situatie voor ons beide kunnen zijn. Maar ik heb geen idee hoe dit af gaat lopen, ik ben niet heel optimistisch”.
Kojala ziet dat anders: “Ik denk dat als Rusland democratischer wordt we een hele mooie relatie kunnen krijgen. Maar misschien heeft dat nog wel 10 tot 15 jaar nodig. Misschien kunnen we dan wel samen lachen om deze situatie, het zou een droom zijn”.
De zwakke plek van Litouwen
Ten westen van Litouwen ligt Kaliningrad, de Russische enclave. Rechts van Litouwen bevindt zich Wit-Rusland. Malakauskiene: “Wit Rusland en Rusland hebben een militair verbond, dus die kun je qua militaire slagkracht zien als een eenheid. Litouwen wordt zodoende grotendeels omsloten door Rusland”. Het stukje grens van 60km tussen Polen en Litouwen lijkt de zwakke plek van Litouwen. Salakiene: “We nemen extra militaire maatregelen om dat gedeelte van de grens te beschermen”.
Bron: Google Maps, 2017, rood uitgelicht: Litouwen
