“Leden van het kabinet overleggen met leden van de Tweede Kamer over steun voor kabinetsplannen in de Eerste Kamer.” Laat die zin even op u inwerken. Het kabinet heeft een meerderheid in de Tweede Kamer, maar niet in de Senaat. Dat brengt een bizarre situatie met zich mee. Niet de rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordiging heeft het laatste woord over de toekomstplannen, maar een instantie met een op zijn zachtst gezegd twijfelachtige democratische legitimiteit. Is dat hoe het hoort? Martijn van der Kooij beschrijft de huidige Eerste Kamer als een soort parel van onze democratie. Ik waag die conclusie in twijfel te trekken.
We hebben de Eerste Kamer te danken aan onze Zuiderburen, die hun adel ondervertegenwoordigd zagen in de Tweede Kamer anno 1815. Schoorvoetend gingen de Noordelijke provincies akkoord met de eis en tot op de dag van vandaag genieten we van het Belgische cadeautje in de vorm van een Senaat. Ook na de onafhankelijkheid van de Belgen liet Nederland de Eerste Kamer bestaan.
Sterker nog, we begonnen het nut van de instantie in te zien. Verheven boven de waan van de dag, die in ’s lands Tweede Kamer de dienst uitmaakte, keken Senatoren met distantie naar het wetgevingsproces. Sinds 1983 kiezen leden van de Provinciale Staten kort na hun verkiezing, met een stem die gewogen wordt aan de hand van het aantal inwoners van de provincie, de leden van de Eerste Kamer. Dat de Eerste Kamer medewetgever is en over álle wetten eigenlijk bijna net zoveel te zeggen heeft als de rechtstreeks gekozen Tweede Kamer – die weliswaar uiteraard het politieke primaat heeft – wordt gepruimd, omdat de afstand tot de waan van de dag, die in de negentiende eeuw al benoemd werd en nog steeds als geldige legitimering wordt gebruikt voor de rol van de Senaat, als veilig en constructief wordt gezien.
De rol van de Eerste Kamer lijkt echter op het moment te veranderen. De Eerste Kamer is al zijn afstand en bescheidenheid verloren en trekt een veel te grote broek aan voor een instantie die een zekere terughoudendheid goed zou staan – gezien de beperkte democratische legitimiteit van de leden. Als Sybrand Buma vindt dat Ruttes plannen niet goed voor het CDA zijn, dan stemt Elco Brinkman gewoon tegen in de Eerste Kamer. De Eerste Kamer gedraagt zich als een extra gelijkwaardige volksvertegenwoordiging, maar is dat helemaal niet. Hoezo distantie?
Het probleem van politieke kritiek op de Eerste Kamer is dat wanneer die van coalitiepartijen komt, ze als politiek opportunisme zal worden uitgelegd en dat oppositiepartijen naar hartenlust profiteren van het orgaan. Het kan echter prima anders. In Duitsland en, ironisch genoeg ook in België, oordeelt een Constitutioneel Hof van rechters over de praktische toepasbaarheid van nieuwe wetten. Met distantie en zonder politieke kleur of politiek winstbejag worden wetten aan de Grondwet getoetst. In Nederland is dit verboden. In Nederland laten we liever een orgaan met een twijfelachtige democratische legitimiteit een politiek spel maken van het wetgevingsproces. Ik onderschrijf de mening van Halbe Zijlstra dan ook volledig. Het is hoog tijd dat we leren van onze buren en de Eerste Kamer inruilen voor een Constitutioneel Hof. Helaas is het – inderdaad – ook de Eerste Kamer die zal gaan over een wetsvoorstel over de afschaffing van de Eerste Kamer. En ik zie de mening van de Senatoren met weinig vertrouwen tegemoet…
