Duizenden jaren geleden stond een man voor het Romeins gerechtshof in Jeruzalem terecht op basis van een leugenachtige aanklacht. Tijdens zijn verhoor vertelde de man dat hij de waarheid sprak, waarna de ondervrager hem de vraag stelde: ‘Wat is waarheid?’ Die ondervrager was Pontius Pilatus en de man die hij later zou veroordelen noemen wij nu Jezus Christus. Het niet kunnen vaststellen van de waarheid leidde in het geval van Jezus tot een veroordeling. De problematiek van destijds steekt tegenwoordig wederom de kop op. Door politieke vooringenomenheid van de media vragen veel mensen zich af ‘wat is waarheid?’ Door framing en andere overtuigingstechnieken raakt het grote publiek haar vertrouwen in de traditionele media kwijt.
In een democratie waar het maatschappelijk debat afhankelijk is van hoor en wederhoor is het schetsen van een juist beeld van de werkelijkheid onontbeerlijk. Het debat heeft als doel elkaar te leren begrijpen en op die manier tot elkaar te komen. Jammer genoeg is de prevalentie van politieke vooringenomenheid dermate hoog dat het vertrouwen van het publiek afbrokkelt. Die politieke vooringenomenheid manifesteert zich voornamelijk door het gebruik van framing als overtuigingstechniek. Framing is een vertaling van het Engelse woord frame en betekent letterlijk ‘kader’. Het is een overtuigingstechniek waarbij middels taal en beeld een bepaald kader wordt geschetst waarin de boodschap wordt geplaatst. Binnen het kader worden bepaalde aspecten belicht en andere aspecten achterwege gelaten. Door het kader wordt bepaald welke delen het publiek wel te zien krijgt en welke delen verborgen blijven. Het is dus een techniek om beeldvorming te manipuleren en dit heeft een groot effect op het vertrouwen in de media en waarschijnlijk ook de politieke realiteit.
Onlangs publiceerde The Telegraph een nieuwsbericht waarin werd beweerd dat de Oostenrijkse regering het leger zou inzetten tegen immigranten die via Italië het land zouden binnenkomen. Dit nieuwsbericht was gebaseerd op een uitspraak van een Oostenrijkse officier. Het beeld dat hierdoor werd geschetst was dat de immigratieproblematiek dermate grote problemen opleverde dat de inzet van het leger zou zijn gerechtvaardigd. Een dag later berichtte een ander nieuwsmedium op basis van uitspraken van een woordvoerder van de Oostenrijkse regering dat het onjuist was. De woordvoerder gaf te kennen dat de regering van het Alpenland deze optie momenteel niet overwoog. The Telegraph rectificeerde de onjuiste berichtgeving niet waardoor de beeldvorming die is ontstaan op basis van het eerste bericht waarschijnlijk bij een grote groep personen is blijven hangen. Framing? U mag oordelen.
Een ander voorbeeld van politieke vooringenomenheid vinden we terug in de berichtgeving rondom het thema Brexit. Nog nooit was de politieke vooringenomenheid zou duidelijk te benoemen als rondom dit onderwerp. Een voorbeeld: op 8 juni wist het Achtuurjournaal van de NOS een opvallende rapportage van de herverkiezing van Theresa May te geven. De dreigende taal van de nieuwslezeres zou iedereen die een NEXIT-referendum zou overwegen wel moeten overtuigen dat idee te laten vallen. De centrale boodschap was dat de consument enorm zou gaan leiden door de Brexit. Om dit beeld kracht bij te zetten toonde het Achtuurjournaal de sterke daling van de Britse Pond tijdens de verkiezingsdag. Met koeienletters zagen kijkers de daling van de Britse Pond op hun televisieschermen. De koopkrachtdaling van de Britse Pond was echter al maanden aan de gang en zeker niet nieuwswaardig. Dat de Britse beursindex al maandenlang aan het stijgen was en ook op 8 juni positief sloot werd handig buiten beschouwing gelaten. Framing? U mag oordelen.
Uit onderzoek van Reuters (Reuters’ Digital News Report 2017) blijkt dat het vertrouwen van het publiek in de traditionele media al enkele jaren daalt. In 2016 gaf 54% van de Nederlanders aan de media betrouwbaar te vinden en in 2017 was dit nog 51% van de bevolking. Het rapport vermeldt ook een van de redenen waarom het vertrouwen daalt, volgens Reuters komt dit voornamelijk doordat de media politiek vooringenomen handelen. Die politieke vooringenomenheid is terug te zien in het gebruik van overtuigingstechnieken die onder framing kunnen worden geschaard. Of zoals Melissa Bell de oprichter van Vox Media stelt: “We have a broken media industry because we have broken the confidence of our audience”.
De teloorgang in het vertrouwen in de media moet worden hersteld. Sommige media zijn zich hiervan bewust. Zo lanceerde NRC Handelsblad onlangs haar eigen journalistieke code en een mediaombudsman om daarmee hun eigen beeldvorming bij het publiek te verbeteren.
De behoefte aan pluriformiteit in de media is evident. Die pluriformiteit wordt gewaarborgd door een breed scala aan nieuwsmedia en de vrijheid van meningsuiting. Elk nieuwsmedium heeft zo zijn eigen kader waarbinnen het nieuws wordt gebracht. Het bewustzijn van het publiek dat politieke vooringenomenheid een grote rol heeft op de berichtgeving doet het vertrouwen in de media echter dalen. Voor private mediabedrijven ligt hierin een uitdaging, maar voor de Nederlands Publieke Omroep is het van levensbelang om te heroverwegen op welke wijze het nieuws wordt gebracht.
De publieke omroep wordt door belastinggeld gefinancierd en een brede berichtgeving is een terechte eis van het publiek. De regering zou een onafhankelijk onderzoek moeten instellen naar de politieke vooringenomenheid van de NPO en de wijze waarop die vooringenomenheid zich manifesteert. Op basis van de uitkomsten van dat onderzoek zou een actieplan moeten worden opgesteld voor sanering van de NPO zodat de pluriformiteit van de berichtgeving wordt gewaarborgd.
