“Serbia gives Putin imperial welcome”, kopte EurActiv, het EU-wonkblog, gisteren. Op de 70e dag van de overwinning (Joegoslavische Partizanen bevrijdden zichzelf al in 1944 van de Duitse bezetters) leek Vladimir Poetin inderdaad in de voetstappen van de Russische Tsaren voor hem te treden. Hij gaf een vlammend betoog in Belgrado als gast van de nationalistische president Nikolitsj, waar hij de speciale broederband tussen de Russische en Servische volken benadrukte. Wie tussen de regels leest, ziet dat Poetin eigenlijk zijn vlag wil planten in de achtertuin van de EU. Nu Servië met een aantal buurlanden in de wachtkamer is gezet door de kersverse Commissie-Juncker, krijgt de nieuwe Tsaar de tijd om flink te investeren.
De Servische broederschap met Rusland lijkt op die tussen Oekraïne en Rusland; Orthodoxe, Slavische broeders met een gezamenlijke geschiedenis. Waar Oekraïne het volle zusje is van Rusland, is Servië het favoriete neefje. Voor veel nationalistische Serviërs is Poetin dan ook de favoriete oom; een voorbeeld en een natuurlijk leider zelfs. De enige bovendien die volgens hen Servië serieus neemt, een land met een gigantisch minderwaardigheidscomplex tegenover het Westen dat naadloos aansluit op de Russische scepsis tegenover datzelfde Westen.
Servië ligt momenteel keurig ingekapseld tussen EU-lidstaten Roemenië, Hongarije, Bulgarije en sinds kort ook Kroatië. Poetin heeft echter andere plannen en investeert openlijk in wat hij hoopt dat de toekomstige vazalstaat Servië zal zijn. Voor Servië betekent het mogelijk het begin van een tijdperk als grensland, overigens niet voor het eerst in de geschiedenis. En de vraag is of het zoals in vroeger tijden weer nadrukkelijk onder de invloed van Moskou komt.
Belgrado is officieus de ‘meest belegerde’ stad van Europa. De ligging op de grens van de Ottomaanse en Oostenrijks-Hongaarse imperia heeft daar een belangrijk aandeel in gehad en sporen van de laatste ‘belegering’ door NAVO-vliegtuigen zijn nog zichtbaar. Na talloze keren opnieuw opgebouwd te zijn, zijn er in deze weliswaar oude stad nog maar weinig écht oude bouwwerken te vinden. Ouder dan begin 20e eeuw vind je bijna niet in Belgrado, buiten een handvol ministeries, musea en uiteraard de kerken.
Kerken in Belgrado zijn Orthodox-Christelijk, huizen van gebed voor een land dat zijn oude geloof weer heeft hervonden als essentieel onderdeel van een neo-nationalistische golf sinds begin jaren 1990. “Je bent geen echte Serviër als je niet ook een echte Orthodox Christelijke bent”, is het devies in alle lagen van de populaire cultuur. Of het nu popsterren zijn die hun geloof belijden op het podium of Ambassadeur par excellence Novak Djokovic die met een flink Orthodox kruis om zijn nek het zilverwerk voor Servië binnentennist.
Bij een herrijzende Servisch-Orthodoxe trots, hoort ook een groeiende focus op grote broer Rusland. De eerder genoemde band tussen de broedervolken is diep en gaat ver terug. De Russische Tsaren waren hoeders van het Orthodoxe geloof, dat verdeeld was over een dozijn nationale kerken met ieder hun eigen patriarch. Zij namen deze mantel op toen Constantinopel in Turkse handen was en verklaarden Moskou het ‘derde Rome’. Servië bij uitstek zal nooit vergeten dat de Russische Tsaar zijn pretenties als hoeder van het geloof ook waarmaakte. Toen het voor de kleine broer opstond tegen de Oostenrijkers, Duitser en de sinds mensenheugins gehate Turken, ontketende dat zelfs de Eerste Wereldoorlog.
Uiteraard had Rusland ook zijn eigen zakelijke doelen voor ogen op de Balkan en in de Oorlog als geheel, maar dat is een veel minder bekende narratief die niet verder reikt dan collegezalen. De spirituele narratief die stelde dat Rusland zijn broeders te hulp schoot en uiteindelijk zelfs Constantinopel wilde bevrijden was ook voor de eigen generaals en troepen een belangrijke motivatie. Toen in Rusland de Bolsjewieken aan de macht kwamen verkozen veel Russische edelen een leven in Servië en ander Orthodoxe landen, zodat hun lichaam in Orthodoxe grond kon rusten na de dood.
In de Russisch-Orthodoxe kerk van de heilige drie-eenheid in Belgrado ligt de ‘Witte’ generaal Pjotr Wrangel begraven en niet ver daar vandaan zal een door Moskou betaald standbeeld van de laatste Romanov, Nicolaas II, verrijzen. De liefde is nog altijd wel degelijk wederzijds, getuige het standbeeld, maar ook een vriendschappelijke voetbalwedstrijd in Moskou. De Russische hooligans onthulden een enorm spandoek tijdens het gezamenlijke gebed dat volgde op de beide volksliederen.
Wie regelmatig naar Belgrado reist, ziet het land opkrabbelen na een absolute bodem geraakt te hebben dankzij uitzonderlijk intensieve NAVO-bombardementen. Het is een grote stad: rauw, lelijk, maar ook levendig en een stad met steeds meer fans. Het Berlijn van de Balkan is een regionale trekpleister voor feestgangers. Je ziet er ook iedere keer iets nieuws. Nieuwe snelwegen, een gerenoveerd museum en steeds meer commerciële activiteit met ook hier McDonald’s en H&M. Afgaande op Belgrado lijkt Servië uit een dal te kruipen, al is Belgrado niet hetzelfde als Servië.
Sinds een paar jaar valt nog een ding op: de groeiende Russische aanwezigheid in het land is steeds openlijker zichtbaar. Een ritje van het vliegveld naar de stad leidt je langs nieuwe billboards die de Russisch-Servische handelsrelaties aanprijzen, voornamelijk op het gebied van olie- en gasproductie. In plaats van Shell, BP en Total zie je langs diezelfde weg vooral GazProm en Lukoil. En als je uiteindelijk de afslag neemt van de snelweg Belgrado in, staat daar een billboard met een Russische vlag die overloopt in een Servische vlag.
Rusland is in hoog tempo bezig Servië economisch aan zich te binden. De economisch verder premature ‘annexatie’ van Bulgarije en Roemenië is de belichaming van alles dat Poetin tegenstaat aan de NAVO en de EU. Een herhaling van deze move van de EU zal Poetin ook willen voorkomen. In dit licht bezien is het moratorium op nieuwe EU-lidstaten dat Jean-Claude Juncker heeft afgeroepen een niet geringe overwinning voor Poetin. Consolidatie van de Balkan binnen een EU- of NAVO-raamwerk is voor de EU, maar zeker ook voor de VS het ultieme doel geweest.
Het is ook belangrijkste motivatie geweest om Milosevic te verwijderen, een doel waarvoor ook Nederlands belastinggeld is neergelegd en Nederlandse levens op het spel zijn gezet. Hij werd gezien als laatste horde die tussen de puinhopen van Joegoslavië en het genoemde doel stond. Sinds de bombardementen zijn Milosevic, Karadzic en Mladic uitgeleverd en ligt Servië op koers om EU lid te worden. Dat pad wordt met minimaal vijf jaar verlengd en Poetin grijpt zijn kans. Weliswaar hebben de Russen met een herculische inspanning bijgedragen aan de uiteindelijke overwinning op de nazi’s, maar Poetins keizerlijke aanwezigheid in Belgrado om die overwinning te vieren is significanter dan het lijkt.
