Nederlandse politici hebben inmiddels een reputatie in het ontwijken en vooruitschuiven van het grote debat over Europa. Het is echter vijf voor twaalf. Na de verkiezing van Macron staat de Europese Unie aan de vooravond van grote veranderingen. Onze politici moeten nú het debat met de bevolking aangaan. Doen ze dat niet, dan stevenen wij af op het volgende referendum met een Nederlands ‘Nee’.
Brexit, Frexit, Nexit. Inwoners van de EU zijn klaar met de Unie. De EU functioneert niet en moet hoognodig hervormd worden. De besluitvorming moet sneller en transparanter. Het Europese budget moet effectiever en flexibeler. Zoals de Unie nu georganiseerd is, is het onmogelijk om problemen zoals de migratiecrisis aan te pakken. De onvrede met beleid en de onmacht om besluitvorming te beïnvloeden leidde voorheen ‘slechts’ tot een lage opkomst bij de Europese verkiezingen. Tegenwoordig wendt de kiezer zich tot referenda om toch zijn recht te doen gelden. Als het Brexit-referendum en het Oekraïne referendum ons één ding leert is het dat Europa niet verder kan zonder mandaat van het volk.
Maar vanwege de zwakke manier waarop onze politici het Europese debat aangaan is het maar de vraag of dit mandaat er zal komen. De campagne vóór de Europese grondwet is daarvan schoolvoorbeeld. Het kabinet en de politici gingen schoorvoetend de straat op om Nederlanders vóór de grondwet te laten stemmen. Toen Nederland de Europese grondwet eenmaal naar de vuilnisbak verwees, kondigde het toenmalige kabinet een grootscheeps maatschappelijk debat aan. Dit was niet alleen mosterd na de maaltijd, maar het getuigde ook van een totaal gebrek aan respect voor de uitkomst van het referendum. De Europese grondwet kwam er daarna toch maar dan onder de naam ‘Verdrag van Lissabon’.
Bij het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne gebeurde precies hetzelfde. Het kabinet deed niet eens een poging de halfhartigheid te verbergen. De premier gaf van tevoren aan dat hij niet van plan was campagne te voeren. Net zoals tijdens het referendum over de grondwet dwong de uitkomst van het referendum de politici ertoe toch maar werk te maken van Europa. Opnieuw mosterd na de maaltijd en opnieuw moest er een list aan te pas komen om het verdrag goedgekeurd te krijgen.
In afwezigheid van politiek leiderschap wordt de verantwoordelijk om het debat te voeren uitbesteed. Tijdens beide referenda schakelde de regering het maatschappelijke middenveld in om het debat aan te zwengelen en werden er speciale fondsen beschikbaar gesteld voor initiatieven die het debat stimuleerden.
Dit is een recept voor mislukking. Het maatschappelijk middenveld is een uitstekend middel om deelbelangen uit de samenleving richting de Rijksoverheid en Europa te behartigen, maar diezelfde organisaties lenen zich niet om grote maatschappelijke thema’s met ‘het volk’ te bediscussiëren. Zij bereiken slechts een fractie van de bevolking en onthouden zich vaak van gepeperde politieke uitspraken. Het kabinet lijkt nu voor de derde keer op rij dezelfde fout te maken: op vragen van Kamerleden hoe het kabinet voornemens is burgers te betrekken in toekomstige scenario’s van Europa antwoordde Rutte ‘dat het maatschappelijke middenveld betrokken zal worden’.
In Europa is het debat in volle gang. Binnenkort presenteren Macron en Merkel een houtskoolschets over Europa. Als onze politici een direct debat met de kiezer blijven weigeren stevent Nederland af op een derde referendum. De uitkomst laat zich raden.
Macron laat zien dat het ook anders kan. Een duidelijk en eerlijk verhaal, verteld door onze gekozen politici zou miljoenen Nederlanders bereiken en andersom onze politici een vol mandaat in Europa te geven.
Dit is de eerste in een reeks over de toekomst van Europa.
