The Flying Tiger from Copenhagen, een winkel vol prettig overbodige prullaria is nog steeds dichtgetimmerd al belooft een plakkaat: “Wir machen ganz schnell und sind ab Freitag wieder für euch da!” Rewe City, de leeggeroofde buurtsupermarkt, verwijst naar een filiaal verderop, net als de Hamburger Sparkasse waar geprobeerd is de geldautomaten te kraken. Free hugs staat er op de rolluiken gekalkt, een boodschap van vóór de krawallen?
Drogisterij Budnikowsky is wél weer open, al ligt de glazen gevel er nog steeds uit. “Bedankt voor jullie solidariteit” staat er op een levensgroot spandoek. Maar boven de deur staat ook: “Nu weer door”. In Schanzenviertel, de wijk in Hamburg waar tijdens de G20 het hardste is gevochten en waar winkels werden geplunderd, brandende barricades werden opgeworpen en talloze auto’s van buurtbewoners in de fik werden gestoken, doet iedereen alsof er niets aan de hand is. Maar of dat uit volle overtuiging gaat?
Angela Merkel had naar verluid een gebaar willen maken. Een ‘geschenk aan de stad’ zou het worden, meende ook SPD-burgemeester Olaf Scholz. Terwijl de G7 bijeenkomsten in afgelegen oorden waren gehouden met de bevolking op gepaste afstand, zou dat bij deze G20 anders worden aangepakt. Hanzestad Hamburg, met zijn wereldhandelshaven, zou hét symbool van de G20 moeten worden. Bijkomend puntje: Merkel kwam 63 jaar geleden in Hamburg ter wereld. Een paar dagen na haar geboorte vertrokken haar ouders uit politieke overtuiging naar Oost-Duitsland. Hamburg was in die jaren trouwens geen pretje. Meer dan de helft van de stad lag in puin. Alleen al tijdens de operatie Gomorrha, de nachtenlange bombardementen gevolgd door brandbommen van de Engelse luchtmacht in juli 1943, vielen meer als 35.000 doden.
Maar Hamburg wordt daar liever niet aan herinnerd. De stad is hot en apetrots op haar nieuwe icoon: de Elbphilharmonie, het spiksplinternieuwe prestigieuze concertgebouw aan de kop van de haven, kosten 800 miljoen euro. Afgelopen januari door Merkel geopend en nu al goed voor twee miljoen bezoekers. Daar kon voor de machtigste regeringsleiders ter aarde een concert met (uiteraard) muziek van Beethoven worden gespeeld en een enorm galadiner worden gehouden, met uitzicht over de haven en de stad. Geweldig toch?
Maar de achterliggende en allerbelangrijkste reden om de G20 in een stad te houden en niet zoals bij de G7 in een piepkleine badplaatsje c.q. een kasteel op het platteland (2007 Heiligendamm, 2015 Schloss Elmau): waar laat je al die mensen? Donald Trump alleen al had aangekondigd 600 mensen bij zich te zullen hebben plus de nodige persoonlijke bagage. Zo kon hij beslist niet zonder zijn eigen, achtduizend kilo zware, gepantserde limousine bijgenaamd The Beast. Trump zou uiteindelijk overigens 1000 mensen meenemen. De stad Hamburg stelde de sjieke gastenvilla voor hem en zijn directe entourage ter beschikking op de oevers van het Alster Meer, maar andere regeringsleiders moesten in hotels worden ondergebracht.
De Saoedische prins Salman ibn Abd al-Aziz Al Saud boekte het complete, peperdure Vier Jahreszeiten hotel aan de rand van het Alster Meer, schuin tegenover Trump. Opdat de prins ’s ochtends zijn verse kamelenmelk niet behoefde te missen, werden er levende kamelen binnengevlogen en hij had ook zijn eigen lamsvlees bij zich. Vijf vrachtwagens met persoonlijke spullen alleen al moesten er worden overgevlogen. Op het allerlaatste moment besloot de prins zelf toch niet te komen, maar dit terzijde.
De Franse president Emmanuel Macron deed het iets rustig aan en liet beslag leggen op Hotel Mövenpick, Vladimir Poetin op Park Hyatt en Angela Merkel verbleef redelijk eenvoudig in Atlantic Hotel Kempinski. Ze had niet meer dan 100 man personeel bij zich.
Er werden 4500 journalisten verwacht die allemaal een hotelkamer nodig hadden. In totaal zouden er 20.000 hotelkamers worden geboekt, waarvan 9000 voor de G20 deelnemers. Die konden lang niet allemaal per normale lijndienst worden aangevoerd, kom op zeg! De Helmut Schmidt luchthaven van Hamburg kreeg naast de reguliere extra vluchten, honderd regeringsvliegtuigen te verwerken die af en aan vlogen.
Uiteraard waren er strenge veiligheidsmaatregelen nodig maar voor veertig deelnemers (zoals Trump, Poetin en de Turkse premier Erdogan) gold de noodtoestand. Zij moesten in aparte kolonnes van wel zestig voertuigen door de stad worden gereden (van hotel naar de Messehalle, het conferentieoord), waarbij de hele route moest worden vrijgemaakt.
Vooral de veiligheidsmaatregelen, waarvoor een gebied van maar liefst 38 km2 in het stadshart werd afgesloten, legden de stad compleet lam. Daar gold ook de noodtoestand met een demonstratieverbod en een legitimatieplicht. Het zorgde ervoor dat de bevolking van Hamburg niet erg warm liep voor de G20, vertelt Guido Neumann, hoofd media van de stad Hamburg. Wie de stad kon ontvluchten deed dat.
De Hamburgse autonomen kondigden een demonstratie aan die ze in niet mis te verstane bewoordingen “Welcome to Hell” hadden gedoopt. Hamburg, politiek gezien altijd linkser dan het overige Duitsland, schrok daar niet van. De autonomen, een groep van naar schatting elfhonderd links-radicalen, wordt al sinds jaar en dag gedoogd en zelfs met een zekere sympathie bekeken. De Rote Flora (zie foto boven dit artikel), een voormalig theatercomplex in de wijk Schanzenviertel, is hun epicentrum. Daar worden concerten gehouden, zware discussies gevoerd en politieke acties voorbereid.
Ook tot tevredenheid van de buurt werd het pand zo’n dertig jaar gekraakt toen het complex op het punt stond te worden aangekocht en omgebouwd tot musical-theater (Hamburg is dé musical-stad van Duitsland). Het Schanzenviertel, met veel sociale woningbouw en goedkope huurwoningen, was bang dat dit zou leiden tot gentrification van hun wijk en tot verhoging van de onroerend goed prijzen.
Hamburg, waar handelaren eeuwenlang de dienst uitmaakten en waar nooit een vorstenhuis heeft geheerst, houdt bovendien van ‘doe maar gewoon’. Toen het Olympisch Comité voorstelde de stad voor de Spelen in 2024 te willen voordragen, stemde een meerderheid van de bevolking tegen. Olympische Spelen? Alsjeblieft niet!
Zo keken veel bewoners ook tegen de komst van de G20 aan. De mediaberichten over de 20.000 politieagenten die waren opgetrommeld, de gevangeniscellen die in gereedheid werden gebracht of de 28 helikopters die permanent boven de stad zouden cirkelen, hielpen evenmin. Toeristen werd zelfs afgeraden om naar Hamburg te komen.
De eerste rellen werden nog schouderophalend bekeken met een achteloos ‘hoort erbij’ of ‘zelf uitgelokt’ . Tot gemaskerde, in zwart gestoken relschoppers brandende barricades in hun straten opwierpen, hun auto’s in de fik staken en hun buurtwinkels leegroofden. Toen sloeg de stemming om.
Uit sympathie met de getroffen bewoners kwamen honderden Hamburgers de zondag na de rellen naar het Schanzenviertel om de rotzooi op te ruimen en de ergste graffiti te verwijderen. Een bouwmarkt stelde emmers ter beschikking, andere ondernemers kwamen met broodjes en met koffie. Maar vanuit Schulterblatt 71, waar Rote Flora is gevestigd, bleef het ijzingwekkend stil. Olie op het vuur gooide de advocaat van de Rote Flora, Andreas Beuth (65), die staande voor het anarchistenbolwerk de vernielingen en de plunderingen weliswaar afkeurde, maar dan toch vooral vanwege de plek waar die hadden plaatsgevonden. “Waarom niet in Pöseldorf of Blankenese”, twee sjieke Hamburgse wijken, vroeg Beuth zich af voor de draaiende camera’s. “Je gaat toch niet plunderen in de wijk waar wijzelf wonen en waar wijzelf onze boodschappen doen!”
Burgemeester Olaf Scholz noemde de Rote Flora de ‘geestelijk brandstichter’ van de rellen. Van daaruit waren de acties gecoördineert en werden de gewonden opgevangen en verzorgd. Bondsdag politicus Armin Schuster (CDU) eiste de onmiddellijke sluiting. Al snel werd hij gesteund door CDU-secretaris-generaal Peter Tauber en CDU-minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière.
De populaire, jonge Hamburgse scheepvaartondernemer Alexander Tebbe startte een petitie voor onmiddellijke afbraak; er kon beter een kinderdagverblijf voor in de plaats komen. De petitie werd in no time door duizenden Hamburgers ondertekend. Maar een paar dagen later trok hij het initiatief om ‘persoonlijke redenen’ terug. Hij zou zijn bedreigd.
Een aantal ondernemers uit de buurt had inmiddels een brief gepubliceerd waarin ze stellen dat de vandalen juist niet uit de Rote Flora afkomstig waren. Dat had het vandalisme juist proberen te voorkomen! De relschoppers zouden voornamelijk hebben bestaan uit feestvierders en voetbalfanaten die vanuit heel Hamburg op de rellen waren afgekomen.
Waar? Niet waar? De opsteller van de brief is niemand minder dan de voormalige RAF-terrorist Karl-Heinz Dellwo. Volgens de Berliner Tageszeitung zou Dellwo het geweld juist hebben toegejuicht.
Dellwo, in 1977 tot twee keer levenslang veroordeeld, en in 1995 vrijgekomen, woont in Schanzenviertel. Hij is (mede)eigenaar van het Peruaans eetcafé Cantina Populair. Na dik dertig jaar aanwezigheid in de buurt, zijn nog veel meer actievoerders van het eerste uur een winkel of horeca-onderneming begonnen. De nodige Hamburgse anarchisten wonen bovendien in Schanzenviertel, wat de verhoudingen er niet gemakkelijker op maakt.
De insprekers bij de bewonersbijeenkomst een aantal dagen na de rellen, begonnen hun statement traditiegetrouw met het noemen van hun politieke kleur – volgens de aanwezige journalist variërend van ‘irgendwie links’ tot ‘linksradikal’. Als belangrijkste oorzaken van de ellende werd op ‘de media’ gewezen, het ‘politiegeweld’, het ‘onrecht in de wereld’ en het ‘geldsysteem’. Met een verhoging van het minimum-uurloon zou al veel ellende kunnen worden opgelost.
Op een zomerzaterdag begin augustus oogt het Schanzenviertel ontspannen. De terrassen zitten vol en op de biologische markt is het druk. Groepen toeristen krijgen uitleg over de Rote Flora, waar een filmploeg druk in de weer is met opnames. Volgens Guido Neumann, de media-man van de stad Hamburg, heerst er gewapende vrede. Zo willen de horeca ondernemers aan de overkant van Rote Rosa de actievoerders niet meer in hun zaak. Maar officieel luidt het ‘geen commentaar’. Zelfs de Hamburger Morgenpost, ook op reportage, lukt het niet om de buurt aan het praten te krijgen. In de krant legt hoogleraar Sebastian Zenker uit waarom het voor het ‘merk Hamburg’ misschien maar beter is als er ‘gras over de zaak groeit’. Het sluiten van Flora zou op nog veel meer ellende komen te staan, voorspelt Zenker.
Hamburg houdt niet meer van zijn anarchisten, maar ze de stad uitgooien? De getroffen middenstand is allang blij met het toegenomen aantal toeristen, dat met eigen ogen wil zien waar de rellen zich hebben afgespeeld. Het Schanzenviertel is trouwens een leuke buurt met prettige cafés, fijne alternatieve winkels en niet al te dure restaurants.
De graffiti overal moet u maar op de koop toenemen.
