In 2006, bij de verschijning van zijn boek Beim Häuten der Zwiebel (in Nederland uitgebracht onder de titel De rokken van de ui), bekende de wereldberoemde Duitse schrijver Günter Grass (1927) dat als 17-jarige hij lid was geweest van de Waffen-SS. Deze bekentenis leidde tot heftige debatten in Duitsland. De Duitse historicus en journalist Malte Herwig (1972) schreef een boek over Grass en enkele andere toonaangevende Duitsers die zich in hun jonge jaren met het naziregime hadden verbonden: De laatste lichting. Hoe Hitlers jongste partijgenoten uitgroeiden tot de elite van het moderne Duitsland. De leden van de zogenoemde flakhelpersgeneratie waren te jong om actief deel te nemen aan de nazi-misdaden, maar oud genoeg om toch belast te worden door dit verleden.
Herwig had zijn boek niet kunnen schrijven als de Amerikanen niet de ledenadministratie van de NSDAP in handen hadden gekregen. In de meidagen van 1945 probeerden de nazi’s veel compromitterende documenten te vernietiging, maar vanwege de chaos lukte het ze niet goed om Hitlers vernietigingsbevel uit te voeren. De Amerikanen konden de ledenlijst van de nazipartij goed gebruiken bij hun denazificatieprogramma. Ook werd de politieke carrière van sommige Duitsers voortijdig gebroken omdat ze een te bruin verleden hadden.
Tot de nazipartij werd na 1933 lang niet iedereen meer toegelaten. Het was een elitepartij. Lid van de NSDAP werd je alleen als je jezelf aanmeldde als lid. Mensen die na de oorlog beweerden dat ze zonder hun medeweten en goedkeuring lid van de NSDAP waren gemaakt logen dus. Omdat de NSDAP meer dan acht miljoen leden had en de ledenlijst als geheel niet openbaar werd gemaakt kwam het soms voor dat pas heel laat bekend werd dat een prominente Duitser NSDAP-lid was geweest. Mensen uit de flakhelpers-generatie waren, en dat is opvallend, soms ook verrast dat ze dat waren. Ze hadden zich op hun zeventiende aangemeld en hadden deze beslissing na de oorlog verdrongen. Het geheugen werkt heel subjectief. Dat Günter Grass zelf met zijn bekentenis kwam en ook geen verzachtende omstandigheden ten tonele voerde spreekt heel erg voor hem vindt Herwig. Grass had al eerder gehint naar zijn foute verleden, maar durfde niet eerder uit de kast te komen.
Het interessante is dat Grass en de andere jongste partijgenoten van Hitler na de oorlog uitgroeiden tot de elite van de Bondsrepubliek, als schrijver, kunstenaar of wetenschapper. De generatie die werd grootgebracht met als doel het Derde Rijk in de toekomst te gaan leiden werd de ruggengraat van de naoorlogse democratie. De ironie van de geschiedenis doet de lezer soms glimlachen.
Het boekje Het antisemitisme uitgelegd aan jongeren (oorspronkelijke titel: L’antisémitisme expliqué aux jeunes) van de Franse socioloog Michel Wieviorka is een stuk minder hoopgevend. In reactie op het herlevende antisemitisme in Frankrijk schreef Wieviorka een boekje voor jongeren. Hij vertelt in een vraaggesprek tussen hemzelf en het jonge personage Lise over de geschiedenis van het antisemitisme in Europa van de middeleeuwen tot nu met veel aandacht voor Franse voorbeelden. Frankrijk telt de grootste Joodse gemeenschap van West-Europa maar kampt tegelijk ook met het meest virulente antisemitisme in Europa, wat – helaas – te maken heeft met de grote Noord-Afrikaanse minderheid in het land. Uiteraard besteedt Wieviorka ook aandacht aan het succes van de Afrikaanse komiek Dieudonné, die met zijn antisemitische humor een gevoelige snaar weet te raken bij niet-Westerse immigranten, extreemlinks en extreemrechts.
Voor mensen die meer willen weten over de historische achtergronden van antisemitisme en het hedendaagse antisemitisme willen begrijpen, maar geen dikke pillen willen lezen, is het boekje van Wieviorka van harte aan te bevelen. Het is kort en bondig, maar tegelijkertijd genuanceerd en diepgravend.
Malte Herwig, De laatste lichting. Hoe Hitlers jongste partijgenoten uitgroeiden tot de elite van het moderne Duitsland (Uitgeverij Balans, Amsterdam 2014). 303 pagina´s. ISBN 9789460037443. 19,95 euro.
Michel Wieviorka, Het antisemitisme uitgelegd aan jongeren (Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam 2014). 112 pagina’s. ISBN 9789023489597. 12,90 euro.
