Het is de vraag die ik steeds opnieuw krijg: “Loop je geen gevaar als journalist in Mexico, met de drugdealers die al die journalisten vermoorden?” Tot vermoeiens toe moet ik hem beantwoorden, maar het is voorbuitenstaanders natuurlijk geen onterechte vraag. Dit is immers het land waar sinds 2000 meer dan 80 verslaggevers zijn vermoord.
In het buitenland gaat men er gemakshalve van uit dat Mexico per definitie onveilig is voor reporters, ongeacht waar de journalist zich bevindt, wat hij doet, wat zijn nationaliteit is of voor welk medium hij werkt. Ook wordt aangenomen dat de moorden op journalisten allemaal te maken hebben met de drugsoorlog. Dat is de vooronderstelling, maar de realiteit is iets weerbarstiger.
Onduidelijke motieven
Laten we eerst eens kijken naar de aard van de moorden op journalisten. Meestal worden die dus in verband gebracht met de georganiseerde misdaad (lees: drugsoorlog), maar in de praktijk is dat lang niet altijd zo. Dat er journalisten zijn vermoord in de context van de drugsoorlog is zeker, maar we weten niet precies hoeveel, waar en wanneer. Deels heeft dat te maken met het feit dat de Mexicaanse justitie vrijwel geen moorden op journalisten heeft kunnen oplossen en de toedracht van veel moorden geheel onduidelijk is.
Een voorbeeld was de 21-jarige Luis Carlos Santiago, die vorig jaar september werd vermoord in Ciudad Juárez. Hij was fotograaf, net klaar met zijn stage bij de lokale krant El Diario. Ik kende hem persoonlijk; een maand voor hij om het leven werd gebracht trok ik met hem en zijn collega’s op voor een reportage over het drugsgeweld in de stad voor Trouw. Luis Carlos werd van dichtbij doodgeschoten door onbekenden. Zijn collega’s vermoeden dat hij waarschijnlijk ‘iets verkeerds heeft gefotografeerd’, maar na anderhalf jaar tast iedereen nog steeds in het duister over de aan/eiding van zijn dood.
Racisme en corruptie
Verder zijn er ook veel journalisten die om hele andere redenen worden vermoord. Soms gaat het om racisme (indiaanse journalisten die een radiostation in een traditionele taal hebben opgezet), soms om corruptie (een verslaggever die crimineel gedrag van een machtig politicus heeft blootgelegd) en soms om andere redenen.
De belangrijkste reden dat er zoveel journalisten in Mexico worden vermoord, heeft niet alleen maar met het drugsgeweld te maken (al speelt dat een belangrijke rol), maar vooral met de straffeloosheid in het land. Meer dan 90% van de misdaden wordt nooit opgelost. Wie in Mexico een moord pleegt, weet dat de pakkans klein is en dat, zelfs al wordt je gepakt, de kans ook nog heel klein is dat je zaak ooit de rechtszaal haalt, laat staan dat je wordt veroordeeld.
Nooit buitenlanders
Wat betreft buitenlandse correspondenten in Mexico is de situatie weer anders. In de afgelopen 10 jaar is er slechts één buitenlandse journalist op gewelddadige wijze in Mexico omgekomen. De Amerikaan Brad Will werd in 2006 doodgeschoten in Oaxcaca, toen hij demonstraties van stakende docenten voor activisten-website Indymedia versloeg. Hoewel zijn dood nooit echt is opgehelderd, lijkt er nooit sprake te zijn geweest van voorbedachte rade. Veel collega’s lieten zich nadien voorzichtig ontvallen dat Will domweg heel onvoorzichtig was geweest: er was een schietpartij, en hij was te dichtbij, ondanks dat uit de situatie duidelijk was dat er sprake was van gevaar.
Verder worden buitenlanders eigenlijk nooit het slachtoffer van geweld in Mexico. Dat heeft deels te maken met het feit dat drugdealers en ander gespuis domweg niet zo in ons geïnteresseerd zijn. Wat wij schrijven heeft namelijk geen directe gevolgen voor een corrupt politicus of drugdealer. Wie ligt er in Mexico wakker van wat er over hem in Nederland wordt gepubliceerd? Juist, bijna niemand.
Onderzoeksjournalistiek
Daarnaast hebben correspondenten ook een andere rol dan hun lokale collega’s. Zelf doe ik bijvoorbeeld niet aan onderzoeksjournalistiek in Mexico. Waaro zou ik ook? Onderzoeksjournalistiek kost iedere verslaggever, dus ook een correspondent, veel tijd en moeite, terwijl het geen materiaal oplevert waar de buitenlandse lezer echt op zit te wachten. In de praktijk maken wij gebruik van het werk van onze lokale collega’s, wat we verder weer aanvullen met veel kleur en anekdotes. Door die werkwijze worden correspondenten eigenlijk nooit gedwongen iemand echt tegen zich in het harnas te jagen.
Lopen correspondenten dan geen gevaar? Dat is moeilijk met 100% zekerheid te zeggen, al ben ik geneigd te stellen dat voorzichtigheid altijd geboden is. Mexico is een gewelddadig land, zeker de laatste jaren. En het feit dat bijvoorbeeld drugdealers tot nu toe geen buitenlandse journalisten hebben vermoord, wil niet zeggen dat ze het in de toekomst niet alsnog gaan doen. En in gebieden waar de autoriteiten nauwelijks in de melk te brokkelen hebben, zoals Juarez, Tamaulipas of Sinaloa, loopt iedere journalist hetzelfde gevaar slachtoffer te worden van pakweg een verdwaalde kogel of een gewelddadige beroving als gewone burgers.
Gezond verstand
Zelf heb ik me in Mexico bijna nooit onveilig gevoeld. Ik heb inmiddels redelijk wat reportages ondernomen in riskante gebieden, die ook over het drugsgeweld gingen, en nooit ben ik zelfs maar direct bedreigd door leden van drugskartels. Wel is gezond verstand nodig: als je op een plein in de geboortestad van drugsbaron Chapo Guzman straatinterviews afneemt en je ziet een paar terreinwagens met gepolariseerde ramen vier keer om je heen rijden, weet je dat het wellicht niet helemaal goed zit. Maar dat wil niet zeggen dat je veel gevaar loopt: correspondenten weten wat ze wel en wat ze niet kunnen.
Nee, mits
Drugdealers intimideren graag ter waarschuwing, maar de drempel om een buitenlandse journalist te vermoorden is erg hoog. De leden van drugskartels zijn geen irrationele mensen: ze zijn vaak zeer gewelddadig, maar overal zit een gedachte achter. Een drugsbaron in Mexico denkt na: is een buitenlands correspondent voor hem belangrijk genoeg om te vermoorden? Het antwoord is in vrijwel alle gevallen: nee.
Het antwoord op de vraag of ik gevaar loop is dus ‘nee, mits’. Je kunt de situatie van correspondenten in ieder geval zeker niet met die van lokale journalisten vergelijken. De kans dat er iets met mij of mijn collega’s gebeurt, is in de praktijk heel erg klein.
CC-Foto: “alexkerhead“
Jan-Albert Hootsen is correspondent in Mexico.
