Het is moeilijk voor te stellen dat Forum voor Democratie een jaar geleden een irrelevante partij was waarvan velen dachten dat er nul procent kans was op zetels bij de verkiezingen in maart. In februari presenteerde Joost Niemöller zijn nieuwe boek in de kelder van de partij in wording. Veel rechtse Nederlanders zouden zeggen dat Niemöller voeling heeft met dit deel van de bevolking. Toch deed hij een volstrekt verkeerde voorspelling: hij dacht dat het zielig was voor Baudet, maar dat iedereen op de PVV zou gaan stemmen.
Uw columnist voorspelde de kansen van Baudet al niet veel beter. Zeg maar: vele malen slechter. Hij schreef dat Baudet eigenlijk nog nooit succes had gehad: een mislukte roman, geen enorme wetenschappelijke carrière en een denktank die op geen enkele wijze het publieke debat had weten te beïnvloeden. ‘Daar kan nog wel een mislukte partij bij’, schreef hij enigszins triomfantelijk. Inderdaad: uw columnist zat er fors naast want een paar maanden later zaten Baudet en Theo Hiddema opeens in de Tweede Kamer.
Aan de Erasmus Universiteit schreef Tom de Peuter afgelopen jaar een scriptie over de vele nieuwe partijen die deelnamen aan de verkiezingen. Hoe kwamen zij aan bod in de media? En welke overwegingen hadden journalisten om ze aan bod te laten komen? De meest opvallende uitkomst was dat veel media Baudet massaal negeerden omdat ze dachten dat hij kansloos was. Pas aan het einde van de campagne kwamen journalisten tot het inzicht dat ze het verkeerd hadden. Baudet was ‘een totale verrassing.’ Met de kennis van nu uiterst opmerkelijk.
De interessante vraag is waarom Baudet als kansloos werd gezien, ook door ondergetekende, en hoe tegelijk zijn uiteindelijke succes kan worden verklaard. De verklaring lijkt te liggen in de afgelopen tien jaar. Sinds 2006 wordt populistisch rechts in Nederland gedomineerd door Geert Wilders. Ruim twee jaar geleden schreef ik er met Dirk-Jan Keijser een boek over: de vele partijen op populistisch rechts die probeerden een voet aan de grond te krijgen. Eerst Pim Fortuyn, daarna Geert Wilders en tussendoor mensen als Rita Verdonk en Hero Brinkman.
Alleen de PVV was langere tijd electoraal succesvol: Artikel 50 wilde een alternatief zijn voor de PVV maar haalde de kiesdrempel niet, Hero Brinkman mislukte jammerlijk en hoewel Rita Verdonk ooit goede peilingen haalde, kreeg ze met Trots op Nederland nog niet één zetel. VNL was een totale afgang voor Jan Roos. De oorzaak was steeds hetzelfde: Geert Wilders was allesoverheersend aanwezig. Als je rechtse politiek wilde, was het rationeel om Wilders te stemmen, zelfs als je forse kritiek had: liever een grote partij op rechts dan versnippering van kleine partijtjes of een stem op partijen die de kiesdrempel sowieso niet zouden halen.
Volgens deze theorie moest ook Baudet kansloos zijn: zijn programma lijkt op dat van de PVV en echt bekend was hij ondanks wat talkshowoptredens niet. Begin dit jaar gaf iedereen zelfs Jan Roos meer kans op een zetel. Hoe Baudet de kiesdrempel haalde is nog steeds onderwerp van speculatie, maar alle verklaringen hebben een verband met de PVV: hoger opgeleiden willen geen Wilders stemmen maar wel Baudet, Wilders-stemmers haken af omdat de PVV geen bestuursmacht lijkt na te streven en Baudet nam met zijn mede-kandidaat Hiddema Wilders-stemmers over.
Nu Baudet als eerste PVV-concurrent de kiesdrempel heeft gehaald, is alles anders. Wilders heeft opeens een zichtbare concurrent gekregen die de PVV in de peilingen zelfs al overvleugelt. De afgelopen jaren is duidelijk aan de oppervlakte gekomen wat de problemen van de PVV zijn: weinig contact met de achterban, een dictatoriale structuur, geen streven naar bestuursmacht, een eenzijdige focus op de islam en naast Wilders geen aansprekende politici. Baudet doet dat op al deze punten beter.
Zo kunnen we verklaren waarom veel rechtse stemmers inmiddels al hun kaarten op Baudet lijken te zetten én zo hard beginnen te schreeuwen als er kritiek is op FvD: voor het eerst is er kans op een betere rechtse partij die echt streeft naar macht. Alternatieven behalve FvD zijn er niet, want die haalden de kiesdrempel nooit. Baudet is daarmee de laatste strohalm waar rechts Nederland zich aan vastgrijpt om eindelijk een invloedrijke rechtse partij te krijgen. Zonder Baudet blijft men immers met de PVV zitten. Niet zo gek dat de emotie hoog oploopt als Baudet kritiek krijgt.
2017 gaat de geschiedenis in als het jaar van Baudet. De vraag blijft: waarom zouden de huidige voorspellingen over het toekomstige succes van Baudet wél accuraat zijn? Als men massaal zijn hoop op één man vestigt, zal hij vroeg of laat teleurstellen.
