Terwijl de globalisering de verschillende samenlevingen steeds meer van elkaar afhankelijk maakt zien we tegelijkertijd zoveel onafhankelijkheidsbewegingen dat er bijna wel een band tussen de twee moet bestaan. De Britten uit de EU maar wel onderdeel van de wereldeconomie, Catalonië uit Spanje maar niet uit de EU, Schotland uit het VK maar ook wel in de EU, de Exit is In zullen we maar zeggen.
Met de vestiging van het kapitalisme en liberale systeem als basis voor de wereldorde aan het eind van de twintigste eeuw nam de internationale vrijhandel een grote vlucht en werd de moderne industriële samenleving onderdeel van ‘The Global Village’ als metafoor voor het fenomeen dat iedereen van elkaar afhankelijk is geworden. Dat gebeurde op grond van staten met een ‘nationale’ identiteit.
De regionale nationalisten willen dan wel uit hun nationale staten, maar zeker in de EU blijven. Het Verenigd Koninkrijk wil dan wel uit de Europese Unie, maar wel een ‘Global player’ zijn.
Alle populisten, Independistas en Brexiteers willen wel de voordelen van internationale handel, maar niet de politieke structuren waarbinnen die handel wordt gevoerd.
Wat opvalt bij alle oprispingen van onafhankelijkheid, is dat niemand terug wil naar een agrarische samenleving. Integendeel, zonder de baten van de globalisering zouden deze onafhankelijkheid dromen geen economische basis hebben.
Men wil af van politieke structuren die als knellend worden ervaren. Het vreemde is nu dat de bestaande politieke structuren die globalisering in goede banen leiden. Het knelt dus niet op het gebied van de resultaten. Het lijkt vooral te knellen op het gebied van soevereiniteit en de beslissingsmacht binnen dat systeem. Immers, als staten en gemeenschappen zijn van elkaar afhankelijk, en niemand kan meer in zijn eentje beslissen over het eigen lot, dat moet binnen een systeem van samenwerking.
En die verplichte samenwerking leidt nu juist tot die wederzijdse afhankelijkheid die zo wordt veracht: ‘Brussel’ ‘de Verenigde Naties’ zijn symbolen voor vermeende opgelegde macht, terwijl het in wezen samenwerkingsverbanden zijn waar binnen nationale staten met elkaar afspraken maken. Voor de regionale nationalisten komt daar dan nog eens de nationale hoofdstad als veracht symbool boven op. Maar ook als ze zich los zouden maken van de nationale hoofdstad, zouden ze gebonden blijven aan de logica en de wetten van de globalisering.
Het probleem is dus niet de globalisering, maar het ontbreken van een daarvoor adequate politieke structuur.
Is voor de regionale nationalisten het nationale kader sowieso een –emotioneel-knellend kader, voor bijna alle regio’s geldt dat waar de nationale staat gedereguleerd en geprivatiseerd heeft, die regio’s vervolgens wel zelfstandige actoren binnen de wereldeconomie zijn geworden. De rol van de burgemeester van Londen met zijn pleidooien voor een aparte status voor zijn stad post Brexit is daar een goed voorbeeld van. Een combinatie van aldus gewonnen economische voorspoed bovenop een al sterk regionaal bewustzijn kan dan leiden tot een situatie als in Catalonië.
Ook de ‘nationale’ nationalisten zijn niet tevreden met de rol van de natiestaat op het internationale niveau, waar veelal een vermeend verlies van soevereiniteit wordt betreurd. Dat vermeende verlies van soevereiniteit vindt zijn oorsprong in het feit dat het verlies van controle over de eigen economie door privatisering en deregulering niet wordt gecompenseerd door dezelfde beslissingskracht op internationaal niveau, waar iedere staat een van de vele is.
De kern van de oplossing lijkt zo te liggen op het nationale niveau. Aan de ene kant moet op nationaal niveau een politiek antwoord worden gevonden op de aspiraties van (ontevreden ) regionale politici en hun achterban. Aan de andere kant dienen nationale politici eerlijk te zijn over de besluiten die ze op internationaal nemen en ervoor te zorgen dat die besluiten aan de juiste democratische controle wordt onderworpen, want daar lijkt de schoen te wringen.
Dat zou kunnen worden opgelost door de politieke organen van de internationale organisaties rechtstreeks door de burger te laten kiezen. Te vrezen valt echter dat de opkomst voor de verkiezing van de voorzitter van de WTO alle laagterecords van het Europees Parlement gaat verbrijzelen.
Het antwoord op de globaliseringsscepsis dient derhalve te komen van het nationale niveau als we de baten van de globalisering willen behouden. Een aanpassing van democratische structuren en processen op nationaal niveau lijkt een belangrijke stap om het vertrouwen van de burger te behouden.
