Ruim acht jaar geleden sprak ik een congres van verpleegkundigen toe. Het congres ging over zorg op het gebied van orgaantransplantatie. Ik weet niets over dat onderwerp, behalve dan over voorlichting. Bij het tekort aan orgaandonoren wordt vaak geroepen dat er meer voorlichting moet komen zodat meer mensen zich laten registreren. Dat is een nederlagenstrategie die al decennialang niet werkt. Je kunt voorlichten totdat je een ons weegt, vertelde ik de verpleegkundigen, maar het orgaantekort zul je er echt niet mee oplossen. Bedenk iets anders.
Niet veel later kwam er een e-mail binnen. Twee vrouwen wilden een ander donorsysteem. Ze waren persoonlijk betrokken bij dit thema. Ze dachten dat er meer donoren zouden komen als het donorsysteem veranderde in een ‘ja-tenzij’-systeem. Ze wisten alleen niet hoe ze dat moesten aanpakken. Ze kwamen bij me thuis en ik legde ze uit hoe een lobby werkt. Het probleem was vooral dat niemand in Den Haag zich met orgaandonatie leek bezig te houden en dat iedereen altijd aan kwam zetten met voorlichting als ultieme oplossing.
De vrouwen hadden eigenlijk een Kamerlid nodig die zich hiervoor zou willen inzetten. Veel partijen vielen af want dit onderwerp is niet sexy genoeg of partijen zijn te religieus. Ik speculeerde: ‘zou D66 een optie zijn?’ Echt serieus was de suggestie niet, maar een beter idee ontbrak. Ik zei: ‘misschien moeten jullie Pia Dijkstra eens benaderen?’ Die had destijds geen enkel profiel en deed iets met zorg. Ik hoorde er nooit meer wat van, totdat Dijkstra jaren later met een donorwet bleek te komen.
Nu heeft ‘Hart voor Democratie’ het initiatief opgevat een referendum te organiseren over diezelfde donorwet. Ze halen handtekeningen op. Ik ben voor die donorwet: het is onzin te doen alsof het orgaantekort ooit opgelost gaat worden zonder dat burgers meer onder druk worden gezet om over hun keuze na te denken. Als je de verhalen van mensen op wachtlijsten hoort, weet je hoe belangrijk dit thema is. Al die principiële bezwaren zijn vergezocht: je kunt gewoon nee zeggen tegen de status als orgaandonor. En plat gezegd: als jouw nier het niet meer doet, wil je ook een nieuwe.
Of de twee vrouwen van toen echt aan de wieg van deze donorwet hebben gestaan en of ze ooit bij Pia Dijkstra zijn geweest, weet ik niet. Feit is wel dat het verhaal illustreert hoe lang het debat al duurt en hoe weinig oplossingen er zijn. Als voorstander van deze wet lijkt het verstandig niet te tekenen voor dit referendumverzoek. Het referendum is door de aanstaande afschaffing door de Eerste Kamer sowieso onzeker en met minder handtekeningen is de kans groter dat het referendum er helemaal niet komt. Dan blijft de donorwet in ieder geval bestaan.
Toch knaagt het. Hoe wil je een wet invoeren zonder brede maatschappelijke steun? Feit is dat de wet omstreden is. Dat gaat niet over het feit dat de Tweede Kamer de wet aannam omdat een Kamerlid van de PvdD treinvertraging had. Het gaat erom dat wetgeving simpelweg draagvlak onder burgers vereist. Als er geen draagvlak voor deze wet is, krijg je alleen maar meer nee-registraties – die zijn inderdaad het doel van deze wet niet – en veel nabestaanden die bij het moment suprême besluiten dat de overledene wellicht toch bezwaren tegen donatie zou hebben gehad.
Maatschappelijk debat is nuttiger. We zien dat de referendum-traditie langzaam vorm begint te krijgen. Bij eerdere referenda ontstond aanzienlijk maatschappelijk debat over nieuwe wetgeving. Al dat debat over Oekraïne en de Sleepwet was er zonder die referenda nooit geweest. De donorkwestie kan debat eveneens goed gebruiken: het leidt tot meer bewustwording en wellicht ook tot meer registraties. Bij de Sleepwet hebben we bovendien gezien dat referenda niet per definitie tot een nee leiden. Het scheelde maar een haar of de Sleepwet had een ja gekregen.
Zet wat mensen die al jaren op een nier zitten te wachten aan een talkshowtafel en ik ben er niet zo zeker van dat Nederland tegen de donorwet stemt. Dit onderwerp gaat zoveel mensen aan het hart dat als zij flyeren, twitteren en debatteren, de kans op een ja aanzienlijk is. Meer draagvlak dus en meer donoren. En vergeet u niet: als het dan toch een nee wordt, blijft dit een raadgevend referendum. Het referendumdebat kan ook uitmonden in wijzigingen die de wet beter maken maar niet van tafel halen. De Sleepwet heeft dat laten zien.
Tekenen dus: niet alleen om het referendum-hatende kabinet te treiteren, maar ook voor de donorkwestie. Al het debat is meegenomen.
