Filmmaker Eddy Terstall schreef met drie anderen een manifest onder de titel ‘Vrij Links’. Het manifest verscheen in De Volkskrant en er wordt kennelijk nogal wat waarde aan gehecht. Deze dinsdagavond is er een debat over het manifest in De Balie en de grote zaal zit zo goed als vol. Vooral rechtse opiniemakers hebben hun weg naar dit debat weten te vinden. Het is moeilijk de indruk weg te nemen dat we terug zijn in 2002, toen de PvdA druk was met reflecteren hoe de partij zo fors kon verliezen aan de beweging van Pim Fortuyn.
Terstall schreef het manifest met actrice Femke Lakerveld, schrijver Asis Aynan en oud-PvdA-Kamerlid Keklik Yücel. Ze bepleiten een vrij maatschappelijk debat, een in levensbeschouwelijke zin neutrale staat, seculier onderwijs en een herwaardering van de individuele vrijheid. Nederlanders met een migratie-achtergrond hoeven niet tegen het maatschappelijk debat in bescherming te worden genomen, schrijven ze. De staat moet neutraal zijn zodat er een gelijk speelveld is voor alle religies. De individuele vrijheid zou centraal moeten staan in tegenstelling tot groepsdenken.
Het probleem van dit manifest is meteen duidelijk: het stuk staat vol met open deuren. Het gaat over allemaal zaken waar vrijwel niemand tegen is: democratie, mensenrechten, secularisme, humanisme en vrijheid van religie. Er zijn hooguit wat definitiekwesties.
De voorzitter van het Humanistisch Verbond, Boris van der Ham, meldt dat dit debat niet gaat om het verdedigen van Westerse waarden maar om de verdediging van universele waarden. Iedereen kan zich aan deze waarden verbinden en dus pleeg je nooit verraad aan de cultuur van je ouders als je deze waarden onderschrijft. Asis Aynan klaagt dat moslims in Nederland te veel als groep worden aangesproken en niet als individu. Er wordt vaak ten onrechte verondersteld dat een imam namens een hele gemeenschap spreekt. Asis leerde op de basisschool Arabisch en bouwde zo een rekenachterstand op.
Boris is het helemaal met de manifest-schrijvers eens: als blanke jongetjes uit Amsterdam Noord zich misdragen belt men de voorzitter van het Humanistisch Verbond ook niet op. Conclusie: iedereen is een vrij individu en moet geloven wat hij wil. De staat moet daarbij neutraal blijven.
De kernvraag is: waarom zijn hier een manifest en een debat voor nodig? De Balie heeft twee criticasters uitgenodigd: socioloog Merijn Oudenampsen en schrijver Mounir Samuel. Ze kijken ernstig als manifest-schrijver Yücel aan het woord is. Opvallend, want ze praat over individuele vrijheid en het idee dat links moet staan voor individuen die in de verdrukking komen. Terstall vult aan dat economische verheffing belangrijk is maar dat het culturele bij links is ‘ondergesneeuwd’.
Samuel kraakt ondertussen zijn vingers. Hij vindt het lastig dat hij moet praten namens moslims terwijl hij christen is en dat hij ook nog moet spreken namens de LHBT-gemeenschap. Er komen binnen één minuut heel veel beledigingen uit zijn mond. Hieruit moet blijken dat het manifest prut is: het stuk is paternalistisch en de schrijvers ervan zouden niet weten wat er in de gemeenschap speelt. Yücel is niet meer geworteld in de gemeenschap, horen we Samuel zeggen. Wat er allemaal wél speelt wordt niet duidelijk, want Samuel krijgt daar de ruimte niet voor.
Oudenampsen vindt het manifest een herhaling van zetten: het document is saai en voorspelbaar en doet net alsof er al twintig jaar niets is gebeurd. Eigenlijk had dit manifest ook wel door Paul Cliteur van Forum voor Democratie geschreven kunnen zijn, denkt Oudenampsen: het is een rechts manifest en laat zien dat links in die richting is opgeschoven. Het manifest gaat eigenlijk over de islam maar dat wordt niet zo benoemd. De PvdA denkt volgens Oudenampsen dat de koers niet meer bijgesteld kan worden in economische zin, dus dan maar in culturele zin.
De zaal is duidelijk op de hand van de manifestschrijvers. Oudenampsen heeft een punt dat dit manifest laat zien dat rechts tegenwoordig de agenda zet. Een interessante vraag zou zijn waarom dit het geval is. Had Fortuyn vijftien jaar geleden al gelijk over de multiculturele samenleving? Alleen Samuel lijkt een echte repliek in petto te hebben, maar daar is deze avond geen tijd voor. Ook het publiek wil sowieso niets anders horen dan wat de manifestschrijvers bepleiten.
Zo tonen niet alleen de manifest-schrijvers, maar ook de reacties op de criticasters wat het dominante perspectief op de multiculturele samenleving tegenwoordig is.
