Over de Amerikaanse president Donald Trump is nu wellicht al meer gezegd en geschreven dan over menig van zijn voorgangers in hun hele ambtstermijn. De man maakt in eigen land en in de rest van de wereld veel los, wat ongetwijfeld mede aan zijn excentrieke karakter ligt. De reacties op hem zeggen ook veel over hen die op hem reageren. Voor een groot deel van de westerse samenleving, media, politiek en bestuurlijk apparaat is hij een persoonlijkheid en heeft hij standpunten die ze niet of liever niet bij the US President zien. Maar hij krijgt ook veel steun. Los van politieke standpunten: wat zegt alle commotie over Trump over ons soort landen?
Trump verrast veel mensen, maar krijgt ook veel steun, dus we kennen onze eigen samenlevingen niet goed. De opkomst, verkiezing en de eerste maatregelen van Trump hebben een heel groot deel van de VS en Europa eenvoudigweg verrast. In een paar jaar tijd groeide een politieke storm. Waar politici, media en het linksere deel van de (Amerikaanse) bevolking hem eerst nauwelijks serieus namen, hem daarna verketterden en pas na zijn verkiezing echt over zijn achterban gingen nadenken, bleek toch vooral ook hoe onbekend links was met de ideeënwereld van rechts Amerika. Verrassing sloeg stapsgewijs om in woede, wat beide uiteraard geen tekenen van een gezonde, geïntegreerde en gebalanceerde samenleving zijn. Ook als je het niet eens bent over welke problemen met welke oplossingen het eerst zouden moeten worden opgelost, is het voor de samenleving als geheel beter als links, midden en rechts elkaars achterbannen, visie en standpunten tenminste kennen en begrijpen. Open en breed debat, waarbij ieder aan bod komt en genoeg aandacht krijgt, is uiteindelijk beter voor iedereen. Ook om je eigen standpunten aan te scherpen met wat je politieke tegenstanders beweren. Niet luisteren, niet overdenken, maar wel verketteren maakt eenzijdig en niet bij de tijd – en we hebben gezien tot wat voor commotie dat leidt als de werkelijkheid je inhaalt.
Trump maakt heftige emoties los die niet ineens kunnen zijn ontstaan, dus er is veel latente woede en haat onder ons. Neem de vele demonstraties in de VS afgelopen zomer waarbij scheldkoren over en weer tussen linkse en rechtse groepen uiteindelijk ontaarden in vechtpartijen. Deze groepen waren er uiteraard al langer, maar gingen lang niet de straat op. Nu kun je Trump de schuld geven van polarisatie óf je kunt je realiseren en accepteren dat er links- en rechtsbuitens in onze samenleving zijn. Het laatste is realistischer en uiteindelijk ook beter om problemen op te lossen voordat ze ons boven het hoofd groeien. Weldenkende mensen zouden zich niet moeten afsluiten van die geluiden, maar nadenken waar ze vandaan komen. Iedereen heeft vanuit zijn eigen wereldbeeld wel gelijk en probeert oplossingen te vinden voor zoveel mogelijk mensen, zou voor iedere democraat het motto moeten zijn. Het zijn meer de radicale oplossingen die dit soort groepen aandragen waar je niet in mee moet gaan dan de problemen die ze aangeven. Luisteren naar de achterban van Trump kan geen kwaad, ook niet als je zelf ook wel andere problemen ziet en andere oplossingen voorstaat.
Trump denkt als president als de zakenman die hij zijn hele leven is geweest, wat velen niet kunnen begrijpen en daarom keer op keer leidt tot een heel spectrum aan andersoortige emoties en argumenten. Trump heeft weinig moeite met focussen op wat hij wil doen en laat gerust een hele reeks andere issues voor wat ze zijn, wat zich nu vooral in zijn pro-Israel en pro-Saoedi-Arabië beleid laat zien. Als investeerder wil hij of bepalen wat er gebeurt of zich er niet mee bezighouden en de VS zich uit betreffende organisatie, land, onderhandelingen etc terugtrekken. Trump werkt met een kleine kring die hij vertrouwt en door dik en dun steunt, maar ziet iedere ander die hij nodig heeft om zijn doel te bereiken als vervangbaar. Hij schaart zich achter echte vrienden en botst hard met wie en wat in zijn visie America First in de weg staat. Trump heeft de Amerikaanse rol in het Midden-Oosten omgedraaid, door niet het vredesproces, maar Israel en Saoedi-Arabië tegen Iran te steunen. Ten op zichte van China kiest hij, misschien vooral ook door zijn karakter en achtergrond gedreven, ook een harde lijn. Hij wil respect, stelt zich eerst keihard op, denkt in winst en verlies, en wil altijd en overal de upper dog zijn. Het zijn allemaal vrij gewone dingen in de harde, egoïstische en kapitalistische kringen waaraan Trump zich nu hij president is echt niet aan onttrokken heeft.
Zijn tegenstanders wennen hier maar langzaam aan en zijn tot nu toe daarom weinig effectief geweest om hem in zijn eigen denkwereld tegenspel te bieden. Dat zijn tegenstanders dit niet kunnen is ook geen goed teken voor ons soort samenlevingen. Trump is een exponent van een subcultuur waar we als andere ‘99%’ eigenlijk geen greep op hebben, die we liever zouden negeren, en die voor velen ook angst, woede en defaitisme oproept – maar die vooral vrij ongestoord in politiek en economie hun gang kunnen gaan. Dat ‘links’ een decennium na de bankencrisis nog steeds maar een heel klein deukje in het uitzuigerskapitalistische pakje boter kan slaan heeft dezelfde reden dat Trump in de VS (en de rest van de wereld) eigenlijk weinig effectieve tegenstand en alternatieven geserveerd krijgt: onbegrip over hoe hij werkt en denkt.
Trump kan met een kleine groep trouwe medestanders in het Witte Huis, zijn partij en de media langzamerhand toch veel bereiken. Zijn staf heeft hij uiteraard zelf gekozen en de absolute top van alle ministeries en agencies heeft hij zelf aangesteld. Maar wat opvalt is dat maar weinigen in het Amerikaanse overheidsapparaat hun ontslag hebben genomen. In de top van in ieder geval het State Department en de FBI zijn mensen opgestapt, maar het grootste deel van de Amerikaanse federale overheid werkt tot nu toe gewoon door – en dus aan de nieuwe koers mee. Als de heftige en brede kritiek in een groot deel van de (mainstream) media een goede afspiegeling was van een brede maatschappelijke weerzin tegen wat Trump wil, zouden veel meer ambtenaren en partijgenoten er de brui aan hebben moeten geven – tenzij zij onzichtbaar verzet leveren, wat dan vooralsnog niet erg effectief lijkt. Blijkbaar is de publieke verontwaardiging geen goede afspiegeling van wat een groot deel van de Amerikaanse bevolking denkt. In ieder geval gaat het overgrote deel van politiek en bestuur gedwee mee met Trump – zijn handvol vaste adviseurs, zijn familiekliek en enkele tientallen door hem uitgezochte bestuurders.
Ook deze gespletenheid tussen publieke verontwaardiging en kiezen voor ‘eigen baan eerst’ zegt veel over de VS. Blijkbaar is de politieke koers van zo’n groot land zonder veel tegenstand snel en drastisch te veranderen. Is er reden te geloven dat dit in Europa anders is? Misschien moet de conclusie wel zijn dat we als samenlevingen zo lang te weinig echt met elkaar hebben gedebatteerd dat ons beleid op punten als globalisering/protectionisme en vrij reizen/immigratiebeperking onze politiek-bestuurlijke koers erg labiel is. In Nederland kan door coalitievorming en een sterk representatieve democratie een machtsgreep in één partij en een verschuiving van 5% van de kiezers in verkiezingen de politieke koers van ons land niet echt veranderen. In landen als de VS, maar ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kan dat wel. Laten we dus hopen dat in die laatste twee genoeg open wordt gedebateerd. Laten we ook hopen dat daar binnen de overheid meer weerstandsvermogen is tegen een kleine club die met verstrekkende ideëen door een verkiezing aan de macht komt.
De nieuwe Italiaanse regering zegt 0,5 miljoen illegale immigranten uit te willen gaan zetten. Als die eieren voor hun geld gaan kiezen dan worden waarschijnlijk Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk hun nieuwe bestemming. Waar Canada en Mexico de gevolgen van Trump duidelijk voelen, zouden wij in Nederland wel eens het haasje kunnen zijn als in Frankrijk of het VK (of Duitsland of België) bij de volgende verkiezingen het roer om gaat – of langdurige grootschalige ethnische onlusten uitbreken. Alleen al daarom zou het goed zijn een plan te hebben liggen om als dat nodig is binnen een paar weken onze grenzen te kunnen dichtgooien. Denemarken, Polen, Tsjechië, Hongarije, Oostenrijk en Bulgarije kom je tegenwoordig niet makkelijk meer in. De laatste paar landen in (Noordwest-)Europa zonder effectieve grenscontroles zouden wel eens erg onaangenaam verrast kunnen gaan worden door de gevolgen van het debattekort in haar buurlanden.
