Het huidige verbruik van niet-vernieuwbare grondstoffen en energiebronnen leidt ertoe dat toekomstige generaties deze niet meer tot hun beschikking hebben, maar wel met de nadelige gevolgen van het gebruik daarvan opgescheept zitten: vervuiling, ontbossing, klimaatverandering, verwoestijning, samengevat als ecologische crisis. Hoe zouden wij dit verbruik tegenover toekomstige generaties kunnen verantwoorden? Welke argumenten zouden toekomstige generaties acceptabel vinden? Welke argumenten voor het gebruik van bijvoorbeeld plastic – dat de afgelopen decennia exponentieel is toegenomen – kunnen wij geven aan toekomstige generaties die in een wereld leven waarin plastic de ecosystemen van planeet Aarde negatief heeft aangetast? Het argument ‘plastic is een handig en goedkoop verpakkingsmateriaal’ zal hoogstwaarschijnlijk niet als voldoende rechtvaardigingsgrond worden erkend.
Als grondstoffen en niet-vernieuwbare energiebronnen worden aangewend om een duurzame samenleving te creëren, dan kan het verbruik van het natuurlijk kapitaal gezien worden als een investering voor de lange termijn. En met lange termijn bedoel ik de komende 200.000 jaar.
De hulpbronnen van planeet Aarde kunnen gezien worden als het natuurlijk kapitaal. Mensen kunnen leven van de rente van dat kapitaal, dat wil zeggen de opbrengsten die de natuur levert en regenereert. Een andere optie is om in te teren op het natuurlijk kapitaal. Neem als voorbeeld een bongerd. De fruitbomen leveren fruit op. Wanneer mensen dat fruit telen blijft het ecosysteem in tact. Echter, op de korte termijn zou naast het fruit ook het hout van de fruitbomen gebruikt kunnen worden en de grond van de bongerd kan worden verkocht om er woningen op te bouwen. Dit levert economisch meer op dan alleen het gebruik van het fruit, maar er is wel ingeteerd op het natuurlijk kapitaal. Bij het interen op het natuurlijk kapitaal heeft de korte termijn de overhand over de lange termijn.
Fossiele brandstoffen zijn eindig. Zelfs als er nog voor 1000 jaar olie voorradig zou zijn, dan nog is het de vraag wat het verbruik ervan rechtvaardigt wanneer toekomstige generaties, na 1000 jaar, zonder zitten en bovendien te maken hebben met een opgewarmde planeet. Elk gebruik van niet vernieuwbare bronnen moet moreel gerechtvaardigd kunnen worden.
Als een deel van de niet-vernieuwbare hulpbronnen, het natuurlijk kapitaal, gebruikt worden voor de transitie naar een duurzame economie en samenleving waar toekomstige generaties baat bij hebben, dan is dat een overtuigend moreel argument. Het verbruik van een deel van het natuurlijk kapitaal schaadt dan geen toekomstige generaties (althans niet fundamenteel), maar het levert voordeel op voor toekomstige generaties.
De manier waarop thans het natuurlijk kapitaal wordt verbruikt is plundering: het natuurlijk kapitaal wordt gebruikt voor het korte termijn eigenbelang en de belangen van toekomstige generaties worden geschaad. Dit druist in tegen het liberale niet-schaden principe.
Van wie is het natuurlijk kapitaal eigenlijk? De juridische definities van eigendom, als zouden grondstoffen eigendom zijn van de inwoners van naties, zijn kortzichtig. Het natuurlijk kapitaal hoort toe aan alle aardebewoners, nu en in de toekomst. We weten dat de mens al zo’n 200.000 jaar op deze planeet rondscharrelt. Laten we voor het gemak aannemen dat de mens nog zo’n 200.000 jaar meegaat. Dat betekent dat het natuurlijk kapitaal van planeet Aarde ook 200.000 jaar mee moet gaan.
Het natuurlijk kapitaal van planeet Aarde bestaat niet alleen uit de hoeveelheid grondstoffen die mensen verbruiken (delfstoffen, fossiele brandstoffen), maar ook de hoeveelheid afvalstoffen die de Aarde op kan nemen, oftewel de afvalbakcapaciteit. Er is een beperkte hoeveelheid afval die de aarde kan opnemen, maar die wordt rap overschreden. De hoeveelheden plastic, pesticiden, kunstmest en broeikasgassen in de atmosfeer verstoren het ecosysteem van planeet Aarde waardoor het natuurlijk kapitaal inteert. Als er door klimaatverandering bijvoorbeeld delta’s, waar miljoenen mensen wonen, onder water komen te staan is het duidelijk dat dit schade berokkent.
Het verbruik van het natuurlijk kapitaal vereist morele reflectie. Echter, in het huidige politiek-economische systeem is er geen reflectie over de rechtvaardigingsgrond van het natuurlijk kapitaal. Hoe verschillend de politiek-economische systemen ook zijn, allemaal prioriteren ze het hedendaags eigenbelang ten koste van toekomstige generaties en ten koste van het algemeen belang.
Toen er nog weinig mensen op planeet Aarde woonden en de mens nog niet over technologie beschikte was er geen noodzaak om te reflecteren over de problematiek van de rechtvaardigingsgrond van het verbruik van het natuurlijk kapitaal. Toch hebben mensen al heel vroeg ingeteerd op het natuurlijk kapitaal. Zo is het verdwijnen van de megafauna, zoals de mammoet, grotendeels te danken aan het overjagen door de mens. Echter, sinds de industriële revolutie is door de technologie het verbruik van het natuurlijk kapitaal exponentieel toegenomen en daardoor is het probleem urgent geworden.
De ecologische crisis is het naderende failliet van planeet Aarde. Wanneer het natuurlijk kapitaal uitgeput raakt komt er een kantelpunt in het ecosysteem van planeet Aarde waardoor het leefklimaat voor onder andere de diersoort mens ongunstig wordt. Echter, zolang het kapitaal niet op is, lijkt het alsof het leven een feest is. Optimisten zien het feest dat wordt gefinancierd door het opslurpen van het natuurlijk kapitaal. Pessimisten zien de lange termijn, de troep die er overblijft als het feest voorbij is.
De ethiek van het verbruik van het natuurlijk kapitaal is een morele blinde vlek. Het is niet een vraag die in het politiek-economisch paradigma aan de orde komt. De redenen waarom op grote schaal het natuurlijk kapitaal verbrast wordt is dat het kan en dat we bovendien een juridisch systeem hebben waarin het legaal is om te doen. Technologie maakt steeds meer mogelijk, maar in de praktijk leidt dit tot steeds intensievere plundering van het natuurlijk kapitaal.
De mate waarin er geplunderd wordt kan worden gemeten met de ecologische voetafdruk. De gemiddelde ecologische voetafdruk van de Nederlander anno nu bedraagt 3,7 planeet Aardes. Dit betekent dat als iedereen op Aarde zou leven als de gemiddelde Nederlander er 3,7 planeet Aardes nodig zouden zijn. Aangezien we moeten leven op 1 planeet Aarde betekent dit dat wij roofbouw plegen en wij een aanslag doen op het natuurlijk kapitaal. Wij roven van toekomstige generaties. Shell en Friesland Campina zijn voorbeelden van bedrijven die toekomstige generaties beroven van de mogelijkheid van de opbrengst van het natuurlijk kapitaal te genieten omdat zij deelnemen aan de plundering van de planeet.
Ook individuen kunnen zichzelf de vraag stellen: wat rechtvaardigt mijn verbruik van het natuurlijk kapitaal? Hoe rijker mensen worden, hoe groter hun ecologische voetafdruk. Hoewel de rijken hun geld wellicht binnen juridische kaders verworven hebben, is daarmee nog niet alles gezegd over de morele rechtvaardiging van een exorbitante levensstijl met een groot verbruik van energie uit niet-vernieuwbare hulpbronnen en grondstoffen (oftewel een grote ecologische voetafdruk). Hoe kun jij tegenover jouw kleinkinderen jouw verbruik van natuurlijk kapitaal rechtvaardigen dat bijgedragen heeft aan het failliet van systeem aarde?
Een hijskraan wordt gebruikt in de bouw. Met hulp van een hijskraan kunnen gebouwen en andere bouwwerken worden neergezet. Als er op zou worden ingezet om – door middel van grootschalige investering — het huidige systeem in zo kort mogelijke tijd te transformeren tot een duurzaam systeem dat niet langer inteert op het natuurlijk kapitaal, dan zou het verbruik van grondstoffen te verantwoorden zijn. Zolang dat niet gebeurt, of alleen op zeer marginale schaal plaatsvindt, is het grondstofverbruik immoreel.
