Een echte ontdekking was het eigenlijk niet, want het boek stond hier al heel lang. In de Handelingenkamer, de oude bibliotheek van de Tweede Kamer, met zijn smeedijzeren balustrades, rijkversierde wenteltrap en kunstig glas-in-lood dak. In de negentiende eeuw moet iemand het boek hier hebben neergezet, maar daarna was iedereen het vergeten. Het boek stond verborgen achter twee delen van Das Kapital (1867-1885) van Karl Marx, zijn ideologische tegenstrever. Kort voor het reces meldde de Tweede Kamer vol trots de vondst van The Wealth of Nations (1776) van Adam Smith, filosoof van het marktdenken. Het boek stond op geen enkele lijst, niemand had hier ooit melding van gemaakt. Wie weet heeft een Kamerlid destijds gewoon zijn eigen exemplaar in deze zaal gezet. Dit boek is wel een eerste druk en daarom veel geld waard, de prijs van een middenklasse woning. Het schijnt dat Amerikaanse bankiers graag een eerste druk van dit boek bezitten, niet zozeer om het te lezen, maar als ‘conversatiestuk’, voor een gesprek als zij belangrijke gasten ontvangen.
Johan Rudolph Thorbecke geldt als één van de grondleggers van het liberalisme in ons land, dat vooral praktisch en pragmatisch zou zijn. Dat is in ieder geval het beeld van het liberalisme dat wordt gecultiveerd door premier Mark Rutte, die in de media op een vraag naar zijn ‘visie’ grappend verwees naar de opticien. Maar deze Thorbecke was juist bij uitstek een ideoloog en beïnvloed door de Duitse filosofie van zijn tijd. Veel gematigde liberalen in ons land deden zijn politieke ideeën aanvankelijk af als ‘onNederlands’. Thorbecke geloofde niet dat de Koning de belangen van de burgers goed diende, maar dat gold evenmin voor de Hollandse kliek van handelaren die de politiek in die tijd domineerde. Echte zeggenschap door het volk, dat ging deze liberaal echter ook te ver. In de Grondwet van Thorbecke van 1848 kregen alleen de rijken kiesrecht, in totaal zo’n tien procent van de bevolking. Maar deze politieke elite had volgens hem wel een bijzondere publieke verantwoordelijkheid, die verder ging dan het nastreven van het eigenbelang en het vertrouwen op de markt.
Onlangs verscheen Thorbecke wil het van historicus Remieg Aerts. Een biografie die veel leert over het persoonlijke leven, maar ook over de politieke opvattingen van deze staatsman. Liberalen als Thorbecke leken niet echt te geloven in de gelijkwaardigheid van mensen, het waren vooral de socialisten onder leiding van Domela Nieuwenhuis die streden voor het algemeen kiesrecht. Maar liberalen hadden volgens Thorbecke wel een bijzondere verantwoordelijkheid. Hij was een ‘doctrinaire’ liberaal, die geloofde dat politici niet hun eigen groep, maar het land moesten dienen. In de politiek zou voor liberalen niet het eigenbelang, maar het publieke belang voorop moeten staan. Ik weet natuurlijk niet wat Thorbecke zou hebben gevonden van Mark Rutte, maar de manier waarop deze de belangen dient van de multinationals, zoals we zagen in de ‘dividenddeal’ voor bedrijven als Shell, past eerder bij de praktijken van de Hollandse handelskliek waar Thorbecke zo’n hekel aan had. Zelfs marktdenkers als Adam Smith vonden dat grote ondernemers niet zoveel macht moesten hebben, al was het maar omdat een politieke bevoordeling van bedrijven de marktwerking zou verstoren. Ook Mark Rutte heeft nu vakantie, van mij mag hij het boek van Adam Smith best even lenen. Als een les in echte marktwerking.
