Gister raakte ik in gesprek met een arts die geboren en getogen was in Zuid-Afrika. Hij kwam uit Durban en sprak met een licht Engels accent, ook al woonde hij al bijna 50 jaar in Nederland. Ik vertelde hem dat mijn laatste promovendus, Martin Bosma, een proefschrift schrijft over de reacties in Nederland op de Volksoorlog in Zuid-Afrika. Hij had nog nooit gehoord van de Volksoorlog. Toen ik dat uitlegde zei hij: ‘Dat was de gewapende strijd tegen de apartheid. De apartheid was een misdadig regime, rechtstreeks overgenomen van de Nazi’s.’
Dat kan wel zijn, vervolgde ik, maar de ANC noemde het zelf wel de ‘people’s war’ en Martin Bosma laat zien dat het ANC in die Volksoorlog zo’n twintig duizend slachtoffers gemaakt heeft en dat daarvan maar een heel klein deel blank was. De meeste slachtoffers vielen onder de aanhang van de Inkatha.
De arts begon zich nu echt op te winden. Dat was onzin, beweerde hij, en bovendien, die Inkatha was een Zoeloe beweging, die waren juist heel gewelddadig. Die necklaces van autobanden met benzine, die de slachtoffers om hun hals kregen, waarna de benzine werd aangestoken waren bedacht door Inkatha.
Ik antwoordde dat ik citaten gelezen had van ANC-ers waarin deze het gebruik van necklaces verdedigden. Bovendien, zei ik, was de ANC een door communisten geleidde organisatie, die de Inkatha met alle mogelijk middelen heeft proberen uit te schakelen. Inkatha had aanvankelijk een veel grotere aanhang dan de ANC. De leider van Inkatha, Buthelezi probeerde, anders dan het ANC, de apartheid met vreedzame middelen te vervangen voor een stelsel van proportionele vertegenwoordiging waarbij alle Zuid-Afrikanen kiesrecht zouden krijgen, maar waarin alle etnische groepen hun culturele eigenheid konden beschermen met een vetorecht. Ik vroeg hem of hij wel eens gehoord had van Arend Lijphart, een Amerikaans-Nederlandse politicoloog, de een boek geschreven heeft onder de titel Power sharing in South Africa. Nee daar had hij nog nooit van gehoord.
Maar dat ik de ANC een communistische organisatie noemde was een schande. Het was een bevrijdingsbeweging. Of ik wel wist hoe misdadig dat apartheidssysteem was. Dat de ANC communistisch was, was ook het argument van de Afrikaner Nationalist Party om de ANC te bestrijden. Nee, het was hem nu wel duidelijk: ik was geheel in de ban van die Bosma.
De stemming werd er niet beter op.
Wat vind je van het huidige Zuid-Afrika? Vroeg ik (‘open vragen!’ had Joris Luyendijk gezegd).
Nou, hij vond het veel beter dan tijdens de apartheid. ‘Maar is er niet veel corruptie?’ Ja er was veel corruptie, maar dat kwam door die Zuma. Die had er een puinhoop van gemaakt. Zuma was een Zoeloe. ‘Maar hij was toch van het ANC?’ zei ik. Ja, maar hij was een Zoeloe. ‘Weet je wel dat die Zoeloes maar een klein deel van de zwarten zijn? Minder dan een tiende. Ze wonen in Natal. Het is een heel gewelddadige stam.’
‘Is er nu meer corruptie of minder corruptie dan onder het apartheidssysteem,’ vroeg ik. ‘Ja er was nu meer corruptie’ moest de arts erkennen, onder de apartheid was er vrijwel geen corruptie. ‘Maar waarom schrijft die Bosma eigenlijk over Zuid-Afrika? Hij is er duidelijk nog nooit geweest. Ik moet soms lachen om zoveel onwetendheid. Weet je wat jij moet doen? Je moet het boek van Mandela lezen: A road to freedom, dan weet je precies hoe erg het allemaal was’.
Vanmiddag waren wij in Delphi waar het orakel, een door giftige dampen benevelde vrouw, wartaal uitsloeg, die door priesters vertaald werd in het Grieks, maar dan wel zodanig dat het antwoord altijd goed was. Onze gids (waarover later meer) gaf als voorbeeld het antwoord op de vraag van een zwangere vrouw of haar kind een jongen of een meisje zou zijn. Dat luidde: ‘Boy not girl’. Altijd goed, want het is maar waar je de leestekens plaatst: ‘Boy, not girl’ of ‘Boy not: girl’.
Onze gids was magistraal. Zij had een prachtige stem die zij gebruikte als instrument. Soms trompet, dan weer een fluisterende cello, maar dan, op het juiste moment als een paukenslag. De inhoud van haar verhaal stemde opmerkelijk vaak overeen met wat Fik Meijer die ochtend verteld had over Delphi. Het was vrijwel onmogelijk niet naar haar te luisteren. Een geleerde man is ons gezelschap, die de indruk wekte dat hij nog gisteravond in Herodotus had gelezen, probeerde haar te overhoren. Zij gaf op alle vragen het juiste antwoord maar zo snel en casual dat onze oude gymnasiast het spoedig opgaf. Ik vroeg haar of ze actrice was geweest. Zij moest lachen: ‘Nee, ik heb een driejarige gidsenopleiding.’ Bij het afscheid zei Hans dat zij de beste gids was geweest die hij ooit gehad had. ‘How many did you have?’ vroeg ze lachend. ‘Tien’, zei Hans. Ik zei hetzelfde als Hans, maar voegde daar aan toe dat ik zelf gids geweest was. ‘You are much better than I was.’ Dat maakte enige indruk.
In het museum van Delphi was er een opstootje. Omdat een van de lokale gidsen, door Pied a Terre besteld, niet kwam opdagen nam Fik Meijer het over. Maar dat leidde bijna tot een handgemeen: twee furies zetten hem klem. Hij had niet het recht om in het museum te gidsen. Ik nam een foto van de consternatie. Onmiddellijk kwam de reusachtige, geheel in het zwart geklede, chief guide naar mij toe om mij te zeggen dat ik alleen objecten, geen personen mocht fotografen. Het lag op mijn lippen om te zeggen: maar mevrouw, u BENT een object. Maar daar zag ik van af.
Ik liet de foto aan onze gids zien en zag dat zij Hera, de jaloerse vrouw van Zeus, was. Daar moest ze onbedaarlijk om lachen. Onze tocht naar Delphi was het hoogtepunt van de reis. Ik vond het alleen spijtig dat het orakel van dienst niet meer aanwezig was. Dan had ik haar gevraagd: ‘Komt mijn roman The Ambassador Lounge ooit af?’
‘s Avonds was het farewell diner. Wij hadden een geweldige tafel, met Hans, Wally, Klaas en Riekje. Bij de grappa op het aquamarine dek ontmoet ik Jan-Karel, die mijn buren goed kent: ‘Doe Willem en Hedda de hartelijke groeten.’
Mijn deck steward is Harold. Hij is model, net als mijn dochter. Ik heb haar een foto gestuurd van Harold.
