“Minder, minder, minder”, scandeerde de PVV-aanhang in een Haags zaaltje na de gemeenteraadsverkiezingen. De PVV had zowel in Den Haag als Almere licht verloren, maar Wilders had de perfecte manier gevonden om de aandacht daarvan af te leiden. Met “minder Marokkanen” was hij verzekerd van aandacht en controverse. Niemand zou nog vragen stellen over de oorzaken van zijn verlies.
Maar “minder, minder, minder” is toch vooral symbool gaan staan voor de uittocht van ontevreden PVV’ers. Europarlementariër Laurence Stassen was het zat, Kamerleden Roland van Vliet en Joram van Klaveren stapten op, Haags gemeenteraadslid Chris van der Helm splitste zich af en diverse leden van de Provinciale Staten namen de benen.
2014 was wel vaker het toneel van afsplitsingen. Bij de PvdA bleken twee Kamerleden van Turkse komaf – Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk – geradicaliseerd, ten minste als we de PvdA mogen geloven. Ze begonnen een eigen fractie. Bij 50Plus kwamen er na een ruzie twee fracties, maar sinds kort is Norbert Klein formeel ook afgesplitst en is hij een eigen partij begonnen. Kuzu en Öztürk spelen met hetzelfde idee, Van Klaveren heeft de eerste stappen al gezet. Lokaal zijn afsplitsingen al helemaal aan de orde van de dag.
Er ontstaat vaak discussie of de kieswet gewijzigd moet worden om dit soort afsplitsingen onmogelijk te maken. Een belangrijkere vraag is wat deze onenigheid zegt over de rolopvattingen van politici: hoe menen ze hun werk te moeten doen? Bij onaangename gebeurtenissen en verkeerde uitspraken van collega’s lopen politici tegenwoordig weg, in plaats van dat ze proberen de interne rommel in goed overleg op te ruimen. Zo ontstaat splinterfracties in plaats van reële partijdiscussies.
Toen Kamerleden Ad Koppejan en Kathleen Ferrier het oneens waren met de samenwerking tussen het CDA en de PVV ten tijde van Rutte-1, liepen ze niet weg. Ze lieten het CDA elke dag merken dat sommige CDA-ers een andere koers wilden. Ze werden lang niet altijd begrepen, maar ze wonnen hun strijd wel: het CDA wil zich niet nogmaals aan de PVV branden.
Zo’n rol komt nog maar nauwelijks voor. Kamerleden stappen bij meningsverschillen zelf op en partijen accepteren van hun volksvertegenwoordigers geen afwijkende geluiden meer. Het idee dat er verschillende meningen binnen één partij kunnen bestaan wordt steeds minder begrepen.
Politiek wordt zo steeds meer een kwestie van individueel je mening verkondigen en opstappen als die opvatting niet strookt met je partij. Maar met alleen iets roepen verander je natuurlijk niets. Daar zijn moeizaam bevochten compromissen en overtuigingskracht voor nodig. Die discussies gaan velen tegenwoordig liever uit de weg. Het klinkt heel flink en principieel om je af te scheiden, maar in feite laat het zien dat zowel de afsplitser als de partij machteloos zijn. Laat staan als ze met andere partijen moeten gaan samenwerken.
Voorspelling voor 2015: ‘iets roepen’ is de nieuwe politieke norm, dus het aantal afsplitsingen gaat alleen maar toenemen.
Chris Aalberts blikt in vijf afleveringen terug op 2014, maar ook vooruit.
