De rechtsbescherming van burgers is in het geding omdat de twee geheime diensten de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv2017), in de volksmond sleepwet genoemd, nog niet goed uitvoeren. De wet is op 1 mei van dit jaar van kracht geworden, maar zowel de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst AIVD als de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst MIVD schiet op meerdere punten flink tekort.
Dat levert ‘hoge risico’s’ op voor onrechtmatig handelen door de diensten, constateert de toezichthouder CTIVD in een eerste ‘stevige’ rapportage over de Wiv die dinsdag werd gepubliceerd. De waakhond stelt onder meer dat het interne beleid van de diensten nog niet goed is ingericht op de nieuwe wet. Zo zijn werkprocessen en de technische systemen nog niet aangepast op de nieuwe situatie.
Door de wet hebben de AIVD en de MIVD meer bevoegdheden gekregen om de nationale veiligheid beter te kunnen dienen. Tegelijk zijn er ook waarborgen in de Wiv ingebouwd om de rechtsbescherming van burgers te regelen. En juist die ontbreken nog, geheel of gedeeltelijk, stelt de CTIVD.
Er kleven nu onder meer risico’s aan de onderschepping van bulkgegevens van burgers. Over dit ‘sleepnet’ werd een felle maatschappelijke discussie gevoerd. De AIVD en MIVD zijn verplicht om de data ‘zo gericht mogelijk’ te verwerven en daaruit zo snel mogelijk de relevante gegevens te selecteren. Op die manier wordt zo min mogelijk inbreuk gemaakt op de privacy van mensen van wie ook gegevens zijn opgeslagen maar die niet nodig zijn. Maar volgens de CTIVD zijn de filtering en de beoordeling van de relevantie niet herkenbaar in het werkproces verankerd. De waakhond gaat hier nader onderzoek naar doen.
De diensten moeten volgens de waakhond nog veel en concrete stappen zetten om te voldoen aan de eisen van de Wiv. “Het is een stevige boodschap”, beaamt een woordvoerster van de toezichthouder. De achterstand kan volgens haar komen door de veelomvattendheid van de nieuwe wet, die de diensten mogelijk hebben onderschat. ,,Omdat het operationele diensten zijn, leggen zij vooral de nadruk op de nationale veiligheid. Maar in de nieuwe wet moet de rechtsbescherming van de burgers gelijk opgaan.”
Door de kritiek van toezichthouders hebben de inlichtingen- en veiligheidsdiensten AIVD en MIVD extra maatregelen getroffen om de privacy te waarborgen. Daarmee blijven ze voldoen aan de eisen van de nieuwe wet op de geheime diensten (Wiv). Dat stelt minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66). Ze zegt vertrouwen te hebben dat met de maatregelen kan worden voldaan aan de extra waarborgen die in deze nieuwe wet zijn ingebouwd.
ANP
