In verschillende Chinese steden kunnen de burgers een certificaat van goed burgerschap verdienen als ze voldoende punten behalen. Goede punten worden toegekend als zij bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen, bloed doneren of een modelarbeider zijn. Slechte punten worden gegeven als ze hun energierekening niet op tijd betalen, verkeersovertredingen begaan of veroordeeld worden voor een misdrijf.
Maandelijks wordt het certificaat bijgesteld en digitaal verwerkt op hun identiteitskaart. Wie veel goede punten heeft behaald, krijgt korting op het openbaar vervoer of heeft voorrang bij ziekenhuisopname. Wie te veel slechte punten heeft gekregen, kan geen tickets kopen voor het openbaar vervoer of kan geen hotels boeken. Op dit moment staan ongeveer 12 miljoen Chinezen op de zwarte lijst, 17 miljoen vliegtuigtickets werden geweigerd en 5 miljoen tickets voor hoge snelheidstreinen.
De stad Suqian wil een ’beschaafde stad’ worden. Via billboards worden twintig regels voor beschaafd gedrag aangekondigd, zoals niet in pyjama op straat lopen, niet naar je smartphone kijken in gezelschap of anderen niet aanzetten tot overdreven drankgebruik. Via gelaatsherkenning worden de boosdoeners betrapt en dan verschijnt in de openbare ruimte hun smoelwerk op videoschermen.
Hetzelfde systeem wordt toegepast op bedrijven met de bedoeling om fraude, plagiaat of gebrekkige productie tegen te gaan. Slechte punten worden toegekend als de werknemers niet of te laat worden betaald of als de schulden en leningen niet worden afbetaald.
Met deze certificaten worden twee doelen nagestreefd. Ten eerste het ontwikkelen van een systeem om de kredietwaardigheid van de burgers en van bedrijven vast te stellen. Ten tweede de bestaande wetten doen respecteren. Dit laatste leidt makkelijk tot misbruiken, want wat is ‘onbeschaafd gedrag’? Een vreedzame demonstratie wordt algauw gezien als openbare ordeverstoring. Wie geen ‘goede burger’ is, wordt niet met prioriteit opgenomen in de spoeddienst van een ziekenhuis.
Na onderzoeksjournalistiek door The Economist, blijkt dat het puntensysteem in deze steden niet echt werkt. Het gaat om enkele duizenden die een goed certificaat hebben of het toezicht op de burgers wordt slechts door een handjevol ambtenaren uitgevoerd. Maar de trend lijkt gezet. Een probleem is dat de verzamelde data in China makkelijk gehackt kunnen worden. Sociale kwalen kunnen met dit puntensysteem worden aangepakt, maar de individuele rechten kunnen makkelijk worden geschonden.
In Singapore werkt het repressieve systeem wel degelijk, dank zij een legertje geheime agenten die het volgen van de regels nauwlettend in de gaten houdt. Straten en pleinen zijn kraakhelder. Vrouwen kunnen ’s nachts veilig over straat. De enige plaats die uiteindelijk nog vies was waren de liften. Chinezen plachten graag in liftkooien te plassen. Toen werden in de liften camera’s en sensoren geplaatst. Daardoor was er geen enkele plek meer waar het Chinese ras zijn territorium kon afbakenen.
Deugmensen zullen moord en brand schreeuwen als zoiets zou worden voorgesteld. In China wordt werkelijkheid wat George Orwell vorige eeuw heeft voorspeld. In Nederland is het invoeren van zo’n puntensysteem ondenkbaar.
Toch wil ik, bij wijze van gedachte-experiment, enkele afwegingen maken bij het bovenstaande. Ik heb namelijk een dergelijk systeem op kleine schaal toegepast toen ik directeur was van een jeugdgevangenis voor meiden. Zij konden punten verdienen als ze zich hielden aan bepaalde regels. Bijvoorbeeld vriendelijk zijn tegenover de groepsleiding, goed presteren tijdens de lessen, zich mooi opmaken en zich goed verzorgen. Nadat dit systeem consequent werd toegepast, traden radicale veranderingen op in de jeugdgevangenis. De groepsleiding moest nu niet meer kijken naar wat er fout ging, maar naar wie zich aangepast gedroeg. Het waren nu niet meer de meiden die lastig waren die alle aandacht kregen, maar diegenen die zich sociaal aangepast gedroegen. Nog belangrijker was dat de isoleercellen niet meer werden gebruikt en de psychiater kon geen al te opstandige meiden meer ‘platspuiten’. Dat was voor het eerst in het vijftigjarige bestaan van de inrichting.
Natuurlijk gaat het hier om conditionering of om Pavloviaanse dressuur. Dat geef ik grif toe. Maar wie even radicaal het isoleren van ernstig gedragsgestoorde meiden en de afschuwelijke procedure van platspuiten met een andere behandelingsmethode uit de wereld kan helpen mag het zeggen.
Het Chinese systeem leidt tot de gedachte of we ‘onbeschaafde lieden’ in onze samenleving ook niet goed zouden kunnen helpen met een soort puntensysteem. Zodat ze niet meer in de gevangenis terecht komen, niet meer uitgekotst worden in de buurt waar ze wonen en ook niet meer het slachtoffer zijn van discriminatie en vergelding.
We kunnen hier denken aan ouders die hun kinderen ernstig verwaarlozen, die geen toezicht houden op hun kroost of die hun kinderen mishandelen en seksueel misbruiken. Of we kunnen denken aan jongeren die voor veel overlast zorgen in de wijk en aan jonge criminelen. Verder zijn er volwassenen die zich ernstig gestoord en asociaal gedragen. Het gaat vrijwel altijd om laag opgeleiden, zwakbegaafden en impulsieve mensen zonder veel inzicht en zelfcontrole. Hier helpen geen gesprekken en goede raad. Blijft over, – ja, het is niet anders -, dressuur of conditionering. Maak de kinderbijslag (in die milieu’s krijgen de kinderen vaak de volledige kinderbijslag in handen), de uitkering en bepaalde privilegies afhankelijk van het opvolgen van heel concrete gedragsregels en de Top-600 van Amsterdam zal zich netjes leren te gedragen.
Persoonlijk zou ik graag een cijferrapport toegepast zien voor mensen die in restaurants naar hun smartphone zitten te staren. Wie betrapt wordt krijgt geen toegang meer tot restaurants. Ik ga zelf nooit meer op restaurant want ik erger mij dood aan die onbeschofte lieden. Mijn maag keert ervan om.
