Diederik Samsom heeft zo’n zin in de campagne. De PvdA heeft in het kabinet een grote lijst aan successen geboekt. Samsom gaat die lange lijst niet helemaal opnoemen ‘want dan is de borrel pas om zeven uur.’ De PvdA voert ook geen VVD-beleid uit. Samsom is trots op wat de bewindspersonen allemaal bereiken. ‘Het is allemaal PvdA-beleid.’ Met de toespraak van Samsom wordt het PvdA-congres een haast surrealistische ervaring. De partijtop blijkt het contact met de realiteit geheel kwijtgeraakt en de leden lopen gewoon achter de leiding aan.
De PvdA congresseerde dit weekend in Utrecht. De tweede dag zit propvol. Er wordt een rapport besproken, een kandidatenlijst vastgesteld, oudgedienden uitgezwaaid, lijsttrekkers toegejuicht en partijkopstukken geven speeches. Het belangrijkste onderdeel is echter het plenair bespreken van tientallen moties. De sprekers op het podium praten alsof de zaal hen inmiddels kent: dezelfde mensen komen meerdere keren aan het woord. Het ‘kort houden’ kunnen ze allemaal niet. Dit maakt het wegwerken van één motie al tot een enorme uitdaging, laat staan tientallen.
Het probleem op dit congres laat zich raden: de moties gaan over deelthema’s en dus ontbreekt al snel het zicht op de grotere lijnen. Peilingen zeggen niet alles en ze kunnen weer veranderen. Maar de peilingen voor de PvdA zijn zo ontzettend laag dat dat een gespreksonderwerp zou moeten zijn: waarom is dit het geval? Wat is de betekenis ervan? Heeft het te maken met het beleid van de PvdA? Zo nee, waarmee dan wel? Zo ja, is dat dan een reden het beleid aan te passen? Wat zou er moeten veranderen?
Maar een congres gaat niet over hoofdlijnen en herkenbaarheid, maar over moties op deelthema’s. Het meest in het oog springende voorbeeld van de ochtend is de vergoeding voor voetenzorg van diabetespatiënten. De ochtend sleept zich voort met thema’s die ongetwijfeld belangrijk zijn voor de betrokkenen, maar die geheel los staan van de publieke perceptie van de PvdA, de onvrede in het land en de lage peilingen. Het zijn de grote lijnen die kiezers van de PvdA vervreemden, niet de voetenzorg voor diabetespatiënten. Maar op het congres lijkt het andersom.
De casus van de vrije artsenkeuze illustreert dit probleem. De vrije artsenkeuze is een onderwerp in een lange rij aan thema’s. Hoewel ook dit onderwerp zeker belangrijk is, gaat het niet om het geïsoleerde thema maar om het bredere verhaal van de PvdA over zorg. De PvdA is in de praktijk een partij van marktwerking in de zorg, toegenomen macht van zorgverzekeraars en steeds geringere invloed van de patiënt. Dit past naadloos in het beeld dat de PvdA uitverkoop houdt in de publieke sector en vindt dat de overheid alles aan de markt kan overlaten.
Er wordt een motie aangenomen dat zorgverzekeraars aan randvoorwaarden moeten voldoen en dat hun macht wordt beperkt. Dit is een tekst waarvan zelfs de grootste optimist kan zien dat deze onzinnig is. De Tweede Kamerfractie krijgt een inspanningsverplichting, maar de fractie vond kennelijk al dat beperking van de vrije artsenkeuze binnen de randvoorwaarden viel. Men kan dus door op de bestaande weg. Niet alleen de beperking van de vrije artsenkeuze komt er wat de PvdA betreft, ook de marktwerking in de zorg gaat gewoon verder.
Politiek gaat in kleine stappen, maar de publieke perceptie gaat over de grote lijn. Het gaat er niet om dat de PvdA één compromis sluit voor meer marktwerking op één deelthema, het probleem is dat de PvdA in die richting talloze maatregelen neemt. Al die beslissingen samen maken dat het hele programma van de PvdA langzaam uit zaken bestaat die de traditionele achterban niet wil: Europa, immigratie, marktwerking en de participatiesamenleving.
De enige manier voor het congres om deze trend te keren is door op de rem te gaan staan. Maar hier toont zich de ware PvdA-achterban: zij denken niet onafhankelijk, zij denken mee met de leiding. Als Samsom spreekt en beleid verdedigt waar kiezers grotendeels van moeten overgeven, klappen de leden de handen blauw. Als Martin van Rijn nietszeggende toezeggingen doet over de vrije artsenkeuze, klinkt geen boe-geroep. Als het partijbestuur heeft besloten Ruud Koole niet op de kandidatenlijst voor de Eerste Kamer te zetten, accepteert het merendeel dat.
De leden mogen op het congres discussiëren over de details, want als het erop aankomt lopen ze toch wel achter de leiding aan. Het moeras in.
