Een van de meest fascinerende kwesties in het hedendaagse diversiteitsdebat, is dat hoe langer ik me hiermee bezig houd, het mij steeds duidelijker begint te worden dat ‘diversiteitsdenkers’ voor niets zo beducht zijn als voor echte diversiteit. Die angst voor echte diversiteit, diversiteit aan denkbeelden namelijk, wordt gemaskeerd door lippendienst te bewijzen aan een niet nader ingekleurde diversiteit op – over het algemeen – irrelevante zaken, zoals huidskleur. In Diversiteit, Identiteit en de Culture wars, een boek met 14 bijdragen van verschillende auteurs en onder redactie van Perry Pierik en mijzelve, gaat het ons om die diversiteit aan denkbeelden en om de idioterie van de hedendaagse identiteitspolitiek die wezenlijk een afkeer heeft van viewpoint diversity.
Een van de meest afschrikwekkende voorbeelden van de culture wars rond diversiteit vinden we, ironisch genoeg, in een ‘recensie’ van Drs. Marianne van den Heuvel van het bovengenoemde boek. Het is een ‘recensie’ die verschijnt onder verantwoordelijkheid van een organisatie, Biblion, die het aanschafbeleid van Openbare Bibliotheken bepaalt. Het is dus geen ‘gewone’ recensie. Daarop zou ik niet reageren. Het is een stuk politieke propaganda die uit publieke middelen wordt betaald. Vandaar deze analyse.
Wat volgt zijn enkele ideeën die ik heb ontwikkeld over Biblion, over recensies in het algemeen en over diversiteit in een wereld die daarvan – al het gepraat daarover ten spijt – kennelijk een afkeer heeft. Ik beschouw dit als een onderdeel van een veel grotere discussie over politieke diversiteit aan universiteiten, op scholen, in het maatschappelijk debat, bij de omroepen, in kranten, in het leven in het algemeen.
Laat ik eerst ingaan op de vraag wat NBD Biblion is. De website van de organisatie geeft ons de volgende informatie.
“Stichting NBD Biblion denkt voor en achter de schermen met u mee. Wij leveren een compleet pakket producten en diensten die bijdragen aan het succes van uw bibliotheek of (school)mediatheek. Zo dragen wij met onze producten en diensten bij aan een efficiënte en moderne bedrijfsvoering van uw bibliotheek.”
Biblion is dus een dienstverlenende organisatie voor onder andere de Openbare Bibliotheken. En dat klinkt nog niet slecht. Voor en achter de schermen meedenken met de bibliotheken. Maar wat houdt dat in?
“Wij zorgen ervoor dat u over een gevarieerde en actuele collectie beschikt. Bovendien leveren we u de materialen en diensten die u nodig heeft voor het beheer van uw bibliotheek.
Ah, Biblion zorgt dus dat het boekenaanbod in bibliotheken ‘gevarieerd’ is en ‘actueel’. Kan niets mee mis zijn, toch? Hoe doen zij dat?
“Wij selecteren, beschrijven en bieden het brede aanbod (nieuwe) titels aan dat op de Nederlandse markt uitkomt. Daarbij gaat het om boeken, e-books, dvd’s, games, luisterboeken, taalcursussen, cd-roms, daisy-roms en cd’s.”
OK, Biblion ‘selecteert’ dus voor de bibliotheken. Prima. En dan?
“Via korte recensieteksten (de aanschafinformaties) maken wij het u gemakkelijk om een keuze te maken uit het aanbod. Voor het basis- en voortgezet onderwijs bieden wij onderwijsrecensies op schoolvak of thema. Daarnaast bieden wij maatwerk. Daarbij kunt u denken aan selecties op thema of op het collectieprofiel van uw bibliotheek.”
Biblion gaat er dus vanuit – waarschijnlijk terecht – dat de bibliothecarissen het te druk hebben met hun dagelijks werk en zich daarom graag laten bijstaan bij hun aanschafbeleid. Klinkt redelijk. Tenminste als het gaat om objectieve ‘aanschafinformatie’ en niet om politieke afrekeningen op basis van preoccupaties van de ‘recensent’. Maar Biblion stelt ons gerust. Als kenmerken waaraan die recensies zouden voldoen meldt de website van Biblion:
“In de recensie zien we graag een korte inhoudsbeschrijving terug (een of enkele regels), korte informatie over de auteur, de plus en minpunten van de titel en op basis daarvan een goed gemotiveerd oordeel. Dit oordeel houdt rekening met actualiteit en juistheid van de inhoud, de opzet, de doelgroep en vergelijking met andere publicaties op hetzelfde vakgebied (bij non-fictie), stijl, taalgebruik, verhaal- en spanningsopbouw, karakterontwikkeling, sfeer (bij fictie) en de eventuele illustraties die aan bod komen. Indien het een audiovisueel medium betreft ook iets over specifieke benodigdheden en/of eventueel overeenkomsten met andere media.”
Dat klinkt goed: inhoudsbeschrijving, informatie over de auteur, plus en minpunten, goed gemotiveerd oordeel. Op basis van de recensies die Biblion bij de bibliotheken aanlevert, gaan de bibliotheken aankopen. Belangrijke taak. Wat in de Openbare Bibliotheken ligt, bepaalt Biblion. Maar blijkens de boven aangehaalde tekst mogen we verwachten dat zij ‘gevarieerd’ aanschaffen. Zij werken, blijkens hun website, met 700 externe en deskundige recensenten.
“Stichting NBD Biblion publiceert jaarlijks ruim 20.000 aanschafinformaties (korte besprekingen) van nieuw verschenen en pas herdrukte Nederlandse fictie en non-fictie, audiovisuele materialen en vreemdtalige fictie.”
Eén van die deskundige recensenten is kennelijk Drs. Marianne van den Heuvel. Laten we eens zien wat zij over het boek Diversiteit, identiteit en de culture wars te vertellen heeft. Ik geef hieronder precies de tekst weer zoals door de recensent aangeleverd bij Biblion. Toen ik die tekst las, heb ik Biblion opgebeld om te vragen wat daarmee gebeurd was en mij werd door een vriendelijke voorlichter verteld dat deze ‘aanschafinformatie’ naar ongeveer 200 bibliotheken was uitgegaan. Een bestelling van het boek hadden de bibliotheken op basis van deze tekst nog niet gedaan, heb ik gehoord. Hoe zou dat nou toch kunnen? Hier volgt de tekst van de recensent. Ik parafraseer die niet, het is nodig dat u zelf kan oordelen over de inhoud en dat u dus zonder mijn filter die tekst leest. Hieronder zoals het boek door de deskundige wordt samengevat:
Wat moeten we hiervan denken?
Deze recensent is kennelijk nog niet eens bij machte een coherente summiere samenvatting te geven van de inhoud van het boek. Het is een aaneenschakeling van wartaal. Kijk maar.
“Het schrikbeeld is ‘een diverse samenleving’ in de woorden van PvdA- politicus Frans Timmermans in een you-tubefragment van anderhalve minuut.”
Wat? Wiens “schrikbeeld” bedoelt de recensent? Dat van Timmermans? Dat van de schrijvers van het boek? Gaat het om een schrikbeeld van de redacteuren?
“Met die vorm van politieke correctheid creëer je een nieuwe vorm van verzuiling, bestaande uit kinderverkrachters, moordenaars, fraudeurs, supporters van babybesnijdenis, laster, smaad, nazi’s en van de doodstraf.”
Wiens politieke correctheid? Een verzuiling bestaande uit kinderverkrachters, etc.? En wat doen die nazi’s in deze opsomming? Zijn dit de voorstellingen van de recensent of probeert zij iets samen te vatten wat een van de schrijvers zou hebben geschreven? En welk van die 14 doelt zij dan op? Ik herinner eraan dat Biblion op de website belooft dat de ‘recensies’ het volgende bevatten: inhoudsbeschrijving, informatie over de auteur, plus en minpunten, goed gemotiveerd oordeel. Hier worden 14 auteurs op een hoop gegooid die naar het oordeel van Drs. Marianne van den Heuvel kennelijk ‘rechtsradicaal’ zouden zijn en daarmee vogelvrij, mag ik aannemen.
Hier nog een voorbeeld van de wartaal die Van den Heuvel aan de schrijvers toedicht:
“Voorstanders van genderdiversiteit doen een beroep op hun eigen identiteit, wat de eenheid van de staat en het fatsoen in gevaar brengt.”
Wie dus genderdiversiteit toejuicht, zou de eenheid van de staat en het fatsoen in gevaar brengen? Geen van de schrijvers in deze bundel heeft dit soort baarlijke onzin opgeschreven, maar kennelijk is de recensent van mening dat zij iets aan het samenvatten is. Met plus en minpunten. Dit waren haar minpunten, denk ik.
Een andere dwaling is dat zij denkt ook dat het om het ‘behoud van de rechtsstaat’ gaat in die bundel. En wat te denken van de volgende onzinnige tekst?
“Het boek etaleert een angst voor terrorisme (synoniem voor de islam).”
Als ik het goed begrijp is het gek om ‘angst voor terrorisme’ te hebben. Dan ‘etaleert men een angst’. Drs. Van den Heuvel vindt dat wellicht overdreven. Maar de jaarverslagen van de AIVD dan? Etaleren die ook allemaal angst voor de terrorisme? En waar haalt zij vandaan dat ook maar iemand in deze bundel terrorisme met islam zou identificeren: dat terrorisme en islam synoniem zouden zijn? Niemand zal toch zo gek zijn om dat te beweren? Dat staat dan ook niet in dat boek. Het is ontsproten aan de fantasie van Drs. Van den Heuvel.
“Veertien auteurs brengen orde op zaken in deze discussie over het behoud van de rechtsstaat.”
Alleen dat het om 14 auteurs gaat is juist. Wie dat zijn, vermeldt het stukje van Biblion niet. Hier komt dus de ‘auteursinformatie’ die ik dan zelf maar toevoeg. Het gaat om: Sid Lukkassen, Paul Cliteur, Afshin Ellian, Darya Safai, Coen de Jong, Pamela Pinas, Bas Hengstmengel, Esther van Fenema, Renzo Verwer, Perry Pierik, Jesper Jansen, Theo Francken, David Dessin en Wim Couwenberg (†).
Over deze auteurs en hun visie op het onderwerp diversiteit wordt – in tegenstelling tot de algemene richtlijn voor recensies van Biblion – niets verteld in de recensie. Niet wie ze zijn, wat ze geschreven hebben, niets. Alleen:
“Het gedachtegoed komt veel overeen met dat van het FvD.”
Ah! Gesuggereerd moet kennelijk worden dat het een soort FvD-bundel is. En even verder wat daar mis mee is: ‘rechtsconservatief’. Het staat er echt: rechtsconservatief. Iets waar naar het oordeel van de deskundige Biblion-recensent ‘ongetwijfeld een breed publiek’ voor zou bestaan. Werkelijk? Of vreest zij dat? Maar op basis van deze objectieve en deskundige reactie van de deskundige van Biblion heeft nog niet één bibliotheek een bestelling geplaatst voor het gewraakte boek, werd mij door de vriendelijke medewerker van Biblion aan de telefoon toevertrouwd. En dat is ook niet zo vreemd na de trigger warning waarmee Drs. Marianne van den Heuvel het boek brandmerkt. De lezers worden gewaarschuwd: lezen brengt uw gezondheid ernstige schade toe. ‘Recensent’ en ‘censor’ komen gevaarlijk dicht bij elkaar.
En dat terwijl de politici een kleine minderheid vormen onder de contribuanten en bovendien nog voor verschillende partijen: Cliteur (FVD, Eerste Kamerlid), Francken (Vlaming, NVA), Safai, (Vlaming, afkomstig uit Iran, NVA) en Van Fenema heeft net een nieuwe politieke partij opgericht. Ellian zit bij de VVD. Coen de Jong zou ik niet weten, maar is wel, naar eigen zeggen, links. Couwenberg was (helaas is hij ons komen te ontvallen, zijn laatste bijdrage staat in deze bundel) CDA, maar op latere leeftijd spiritueel en politiek zoekende. Van alle overige auteurs zou ik niet weten wat zij stemmen, maar als het FvD was geweest zou ik het wel hebben gehoord, denk ik.
Op basis van dit soort ‘informatie’ van Biblion (‘Pas op bibiotheken, rechtsradicaal!’) kopen de Nederlandse Bibliotheken dus boeken aan. Of niet. Biblion legt eigenlijk een lijst van verboden boeken aan.
Van bibliotheekmedewerkers van een oudere generatie heb ik de verhalen van vroeger gehoord over boeken die niet zomaar werden uitgeleend, zoals alcohol niet aan minderjarigen wordt gegeven. Die boeken stonden op een speciaal plankje en het hoofd van de plaatselijke bibliotheek bepaalde of het kon worden uitgeleend. Boeken over seksuele voorlichting op ‘pikant’: boeken werden niet zomaar meegegeven in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Drs. Marianne van den Heuvel wil kennelijk terug naar die tijd maar zij is niet gepreoccupeerd met seks, maar met racisme (of wat daarvoor doorgaat bij haar) en islam. Zij heeft haar eigentijdse normen voor censuur.
Is Biblion met zijn 700 deskundigen onze Congregatie van de Geloofsleer? Begrijp mij niet verkeerd. Dit is niet de gewonde reactie van een redacteur of auteur die onaangenaam getroffen is door een ‘negatieve recensie’. Negatieve recensies, met name in bepaalde media, is geen probleem voor een boek. Als in NRC Handelsblad een boek met één ster wordt besproken (of liefst helemaal geen ster) dan ga ik snel naar de boekhandel om dat boek aan te schaffen. Dat overkwam Douglas Murray onlangs in NRC met The Madness of Crowds (2019). Eén ster. Dan moet het wel goed zijn. Niets aan de hand dus. Maar het gaat ons nu om het aankoopbeleid van de Openbare Bibliotheken. Die draaien op kosten van de gemeenschap. Zij hebben de pretentie een ‘gevarieerd’ aanbod te doen. Zij hebben de pretentie zich te laten voorlichten door ‘deskundige’ recensenten. 700 maar liefst. Wie betaalt die deskundigen trouwens? Het zal toch niet zo zijn dat …
Dat zou best eens kunnen: ik, u, we betalen waarschijnlijk om ons te laten censureren. Om ons te laten vertellen wat we wel en niet mogen lezen. Geen ‘rechtsradicale’ boeken. Drs. Van den Heuvel als onze censor. We zijn weer terug in de tijd van de Index librorum prohibitorum of Lijst van verboden boeken (1559-1966). Van 1966 tot 2020 was het vrij lezen, maar we moeten weer terug naar censuur.
Wat beweegt de censor? Onlangs herlas ik weer eens het boek van de jezuïet Francis Betten The Roman Index of Forbidden Books (1917). Ik deed dat omdat de door mij bewonderde Christopher Hitchens (1949-2011, God wat mis ik die man) ten overstaan van het publiek waarvoor hij een lezing gaf als argument tegen censuur formuleerde: “Kunt u mij vertellen of u een instantie kent die voor u zou mogen bepalen welke boeken u wel of niet mag lezen?” Interessante gedachteoefening: “Kent u een boek waarvoor u een andere instantie zou willen laten bepalen of u dat wel of niet mag lezen? En zo ja, wat is die instantie?” Maar Betten vindt dat de Katholieke Kerk die instantie mag zijn. Meer in het bijzonder de Congregatie van de Geloofsleer. Met als hoofd Joseph Ratzinger (nu bij het grote publiek bekend door The Two Popes).
Nu vertelde de uiterst vriendelijke dame van Biblion mij aan de telefoon dat de recensies van Biblion verschijnen onder verantwoordelijkheid van Biblion. Niet die van de recensent. Men kan ook tegen een oordeel van een recensent bij Biblion ‘in beroep’ gaan. Dan gaat men bij Biblion de ‘recensie’ nog eens bekijken. En eventueel nieuwe ‘aanschafinformatie’ aan de bibliotheken sturen.
Eerlijk gezegd is mijn aanbeveling een andere dan dat. Er zijn verschillende opties en ik noem de volgende. De eerste is dat Biblion zich beperkt tot neutraal-objectieve aanschafinformatie. Dat is in feite de indruk die de organisatie wekt met het formuleren van de kenmerken voor een recensie die op de website worden genoemd. Kan dat om de een of andere reden niet, dan zou de organisatie erop moeten letten dat het een variëteit aan recensenten in dienst heeft zodat ook nieuwe politieke stromingen niet worden afgeserveerd als ‘rechtsradicaal’ en de deugpolitiek van Drs. Marianne van den Heuvel een nieuw 1984 voor ons gaat realiseren met gemeenschapsgeld. Wanneer Biblion zich niet aan deze normen van neutraliteit en diversiteit kan conformeren dan zou de overheid alle samenwerking met Biblion moeten opzeggen. Dan moet Biblion gewoon een politieke partij worden of een maatschappelijke organisatie. Daar is niets mee mis.
Een vluchtig onderzoekje op het internet leert ons trouwens dat de zaak van Diversiteit, Identiteit en de Culture Wars niet op zichzelf staat. Coen Peppelenbos schrijft op een literair weblog over de ‘aanschafinformatie’ die Biblion verspreidde over het oeuvre van de Nederlandse romanschrijver Boudewijn van Houten (1939). Diens ‘conservatieve opmerkingen en aan racisme schampende uitspraken zijn in al hun vrijblijvendheid stotend en oneerlijk’. Dit is overigens niet Drs. Marianne van den Heuvel, maar een andere recensent van Biblion die politieke agitatie niet van literaire kritiek weet te scheiden. Drs. Van den Heuvel schijnt weer wel verantwoordelijk te zijn voor een lyrische recensie over een werk van Alexander Pechtold die via Biblion een schijn van objectiviteit heeft gekregen. Wat weer geheel conform de verwachtingen is. De schrijver van dat stuk vermeldt ook dat de teksten van Biblion aan de boekwinkels en Bol.com als ‘recensie’ worden toegestuurd. Of dat waar is weet ik niet, maar het zou wel het politiek correcte aanbod in boekhandels verklaren. Daarover schrijft Renzo Verwer in Diversiteit, Identiteit en de Culture Wars.
Hoe nu verder? Neutraliteit eisen van Biblion? Diversiteit? Of zou Biblion gewoon verplicht moeten worden de informatie die de uitgever vermeldt op de achterkant van het boek aan de bibliotheken door te sturen? Waarom zou de overheid een censor in dienst nemen? Waarom verschaffen uitgevers niet hun eigen ‘aanschafinformatie’?
En nu even voor mijn eigen boek: alles overwegend wil ik natuurlijk helemaal niet in beroep. Ik hoop op een nieuwe generatie bibliotheekmedewerkers die als ze de wartaal van Drs. Marianne van den Heuvel zien staan in de ‘aanschafinformatie’ meteen denken: “Dat boek moeten we aanschaffen.” Dit soort teksten zijn namelijk de beste illustratie die maar mogelijk dat het klopt wat in die bundels Diversiteit, Identiteit en de Culture wars en Cultuurmarxisme: er waart een spook door het Westen beschreven staat.
