Het leenstelsel is er door. De Eerste Kamer stemde dinsdagavond in en daarmee is de afschaffing van de basisbeurs een feit. De invoering ging niet zonder slag of stoot: studenten, scholieren en ouders demonstreerden op het Malieveld en 28.000 mensen (vooral studenten volgens Trouw) tekenden een petitie. In deze protesten ontbrak een belangrijke groep: het wetenschappelijk personeel. De invoering van het leenstelsel zou hen toch in het hart moeten raken, maar ze waren nergens te bekennen. Er kon zelfs geen opiniestuk in NRC of Volkskrant vanaf*.
Studentenprotest tegen bezuinigingen is historisch kansloos. Tegen alle aanpassingen op het studiefinancieringsstelsel werd gedemonstreerd. Het heeft nooit mogen baten (zie dit achtergrondstuk van Folia over tweehonderd jaar stufi). Student is een tijdelijke identiteit die op machthebbers geen enkele indruk maakt. Vergelijk het met de hypotheekrenteaftrek, een onrechtvaardige kostenpost die de regering waarschijnlijk nooit gaat afschaffen omdat zij voor hun macht afhankelijk is van de kiezers die baat hebben bij deze regeling. Studiefinanciering werkt niet zo en daarom kan je haar eindeloos uitmelken. Dat betekent natuurlijk niet dat protest zinloos is. Misschien moet dat alleen komen van machtige bondgenoten.
De invoering van het leenstelsel heeft onvermijdelijk tot gevolg dat studenten nog meer gaan werken. Dat merk je in de collegebanken. Hoewel het de bedoeling is dat studenten veertig uur per week besteden aan de studie, wordt dit nu al zelden gehaald (uitzonderingen daarop zijn studies als geneeskunde waar studenten de hele dag bezig worden gehouden). Studeren wordt gepland rondom bijbaantjes. In mijn mailbox zitten momenteel drie verzoeken om te mogen ruilen van werkgroep omdat het rooster voor het tweede semester botst met het rooster van het werk.
Volgend jaar zullen we als docenten nog meer geconfronteerd worden met het werk van onze studenten. Je kunt hen dat moeilijk kwalijk nemen: ze moeten natuurlijk wel kunnen leven. Ter illustratie: een kamer kost in Amsterdam gemiddeld 493 euro per maand. Denk niet dat dat verwende ballen op de gracht zijn: als je uitwijkt naar Zaandam betaal je nog steeds €436 voor een kamer van 15m2 gemiddeld.
Los van de praktische gevolgen verandert het leenstelsel de aard van het onderwijs. Een studie wordt een product waarvoor je betaalt met harde pegels. Over de gevolgen van zulk consumentarisme schreef ik hier al eerder. In ruil voor hun geld willen studenten resultaten zien. Dat is iets anders dan voor resultaten willen blokken. Academici zijn bij uitstek degenen om dit aan te kaarten bij bestuurders, maar zij zwegen.
Er is aan de universiteit veel te klagen. Wetenschappers krijgen niet alleen te maken met de gevolgen van het leenstelsel. Andere zwaarwegende kwesties zijn bijvoorbeeld het gebrek aan vaste aanstellingen, de epidemie van psychische problemen en de hoge publicatiedruk. Ze kunnen niet overal tegen ageren. Los van kritisch nadenken protesteren wetenschappers zelden. Ja, er is iets dat Science in Transition heet, maar een echte vuist wordt niet gemaakt.
Het kan wel. Toen het kabinet eind november in Wetenschapsvisie 2025 aankondigde het systeem van geldverdeling via NWO drastisch te gaan hervormen, was het land te klein. Toen wist iedereen – van promovendus tot hoogleraar – ineens wel de opiniepagina’s te vinden. Toen lieten clubs als de VSNU ineens wel van zich horen. De Spinoza-prijswinnaars verenigden zich en schreven een open klachtbrief. Zelfs opperwetenschapper Robbert Dijkgraaf sprak zich politiek uit.
Topwetenschappers zijn geen studenten waarmee je kunt doen wat je wilt. Het protest tegen Wetenschapsvisie 2025 zal dus wel effect hebben. Sterker nog, Dijkgraaf zei “zich niet te kunnen voorstellen dat de NWO-ingreep overeind blijft, gezien het brede verzet ertegen”. Het ontbreken van academisch protest tegen het leenstelsel is dan ook geen kwestie van niet kunnen, maar van niet willen. Academici komen blijkbaar alleen in beweging als hun portemonnee geraakt wordt. Daar is niets kritisch of intellectueels aan; dat is beschamend zelfzuchtig.
* Gezocht in LexisNexis op ‘leenstelsel opinie’ voor deze kranten. Geen van de opiniestukken was afkomstig van academici werkzaam aan een universiteit.
