Ronald van Raak – Het succes van Mark Rutte lijkt nu zijn zwakte te worden

Na Willem Drees is Mark Rutte voor mij de meest invloedrijke naoorlogse minister-president. En er gaat geen dag voorbij dat ik dit niet betreur. Tien jaar is Rutte premier en in de media lees ik daarover opmerkelijke analyses. Bijvoorbeeld dat deze premier geen ‘visie’ zou hebben. Nou, dat lijkt me sterk, voor een politicus die zó lang de politiek zózeer heeft gedomineerd. Iedere partij die samen met hem regeerde, van het CDA tot aan de PvdA, werd bij daaropvolgende verkiezingen gedecimeerd. Alle partijen die met hem samenwerkten, van de PVV tot aan GroenLinks, kregen vervolgens politiek een tik op de vingers. Dat zou zeker niet zijn gelukt als deze minister-president geen visie zou hebben. Rutte is niet alleen de meest invloedrijke, maar ook de meest ideologische premier sinds de oude Drees. Een politicus die geen ideologie heeft gekozen, maar er één lijkt geworden. Als een personificatie van het marktgeloof en een icoon van het neoliberalisme.

‘Rutte is voor mij dé verpersoonlijking van het neoliberale denken dat de politiek in Den Haag zo lang heeft gedomineerd’

De jonge Mark was ooit één van die typische JOVD-balletjes, zo ééntje van dertien in een dozijn. In 2002 werd hij staatssecretaris en in 2006 leider van de VVD. Politiek gehard werd Mark Rutte na een felle strijd met zijn nummer twee Rita Verdonk, die zijn leiderschap uitdaagde nadat zij bij de verkiezingen meer stemmen had gekregen dan haar politieke baas. Dit was meer dan een gevecht om de macht, het was ook een ideologische strijd. Tussen de volksrechtse Rita Verdonk, van de politiek van ‘law and order’ – en de neoliberaal Rutte – van het marktgeloof. Een harde strijd die hem ook heeft ‘getectyleerd’, zoals dat in wielertermen heet. Een taai- en hardheid die hij nodig had om vanaf 2010 zo’n succesvolle minister-president te worden – succesvol voor de VVD. Met een neoliberaal beleid van meer markt en eigen verantwoordelijkheid. Het idee dat de samenleving beter kan worden georganiseerd met marktwerking dan door democratische besluiten.

Tijdens de Algemene Beschouwingen van 2011 vroeg Emile Roemer de nieuwe minister-president naar zijn politieke visie op de samenleving. Het antwoord was veelzeggend: ‘Wij handelen met de hele wereld, wij zijn spaarzaam.’ En: ‘Wij zijn bezig om de financiën op orde te brengen.’ Ook sprak hij over de politiek als ‘samen geld verdienen’. Het marktdenken is Mark Rutte op het lijf is geschreven. Maar het is ook een gedateerde gedachte, zo hebben ons de kredietcrisis en de coronacrisis laten zien. Rutte is voor mij dé verpersoonlijking van het neoliberale denken dat de politiek in Den Haag zo lang heeft gedomineerd. Het is echter ook een politiek die flink aan slijtage onderhevig is en waar de meeste politieke partijen in hun komende verkiezingsprogramma’s afstand van zullen nemen. Daarmee lijkt Mark Rutte ook een icoon van het verleden. Zou deze premier in de toekomst een andere politiek kunnen voeren, zonder daarbij zichzélf te verloochenen?

‘Het succes van Mark Rutte lijk nu zijn zwakte te worden’

Deze vraag heb ik de minister-president ook voorgelegd, woensdagavond tijdens het debat over de begroting van zijn ministerie van Algemene Zaken. Dat leidde tot een interessante discussie waarin de neoliberale premier zich uitsprak voor een ‘sterke overheid’. Kenmerkend voor de markt zijn de ondernemers, de mensen die opstaan en zélf risico’s nemen. Als zij succes hebben kunnen ze rijk worden, als ze falen gaat de zaak failliet. Als we niet willen dat bepaalde diensten failliet gaan horen ze ook niet op de markt, zo legde ik de premier voor. Vinden we dat ziekenhuizen failliet mogen gaan, of woningcorporaties? Of openbaar vervoer- of energiebedrijven? Of grote banken die op het moment dat ze in de problemen komen altijd door de overheid met belastinggeld moeten worden gered? Wanneer is iets privaat en wanneer publiek? Wanneer is de politiek verantwoordelijk en wanneer niet? En als de politiek het niet verantwoordelijk is, wie is dat dan wel?

Dit zijn vragen waarop Mark Rutte woensdagavond geen antwoord kon geven, nadat zijn kabinetten tien jaar lang publieke diensten hebben aanbesteed, uitbesteed en geprivatiseerd. De politicus die lang één was met het dominante denken in Den Haag dreigt uit de tijd te raken nu het geloof in de markt tanende is. Het succes van Mark Rutte lijk nu zijn zwakte te worden. Ik ben benieuwd of de premier besluit om door te gaan en ik ben benieuwd of deze leider de VVD kan vernieuwen. Benieuwd ben ik vooral of dit icoon van het marktgeloof geloofwaardig van koers kan veranderen.

Van Ronald van Raak verscheen onlangs het boek Denken op de dijken. Het Nederland van de filosofen.