Een béétje muziekkenner heeft er wel eens over gehoord. Bootlegs. Platen met opnamen uitgebracht zonder toestemming van de artiest. Toen het fenomeen eind jaren zestig ons land bereikte, overgewaaid vanuit Amerika, werden ze ook wel ‘witte platen’ genoemd. Wit om de schijn van zwarthandel te camoufleren. Ook al is de term inmiddels in onbruik geraakt, de bootleg als zodanig vindt nog altijd gretig aftrek onder de meest fanatieke fans. Luttele dagen na een concert van bijvoorbeeld Bob Dylan of The Rolling Stones, misschien wel de meest gebootlegde artiesten in de popmuziek, worden er al versies op cd in omloop gebracht. In de geschiedschrijving van de Nederlandse popmuziek is het verhaal over illegale lp’s altijd onderbelicht gebleven. Charles Beterams heeft niet zomaar een boek geschreven over het ontstaan van de ‘witte platen’, maar er een minutieus onderzoek op los gelaten.
Beterams dook in de archieven en sprak met initiatiefnemers, ontdekte de verschillende rollen van verkopers en financiers, stuitte op betrokkenheid van fanclubs, perserijen en de VPRO. Het fenomeen ‘witte lp’ blijkt zozeer de Nederlandse handelsgeest aan te wakkeren dat nationale media gewag maken van de dan nog onbekende platen. Er verschijnen zelfs recensies van Little White Wonder. Deze lp, die dan nog zeldzame opnamen bevat van Bob Dylan en The Band, vormt het begin van de opzienbarende flora en fauna van de Nederlandse bootlegwereld.
Zo wordt uit het boek duidelijk dat de Dylanplaat werd gefabriceerd door de in Haarlem gevestigde perserij Artone, nota bene eigendom van zijn eigen platenmaatschappij. Een beruchte bootleg van The Rolling Stones kon worden gemaakt met goedkeuring van de Stemra (beheerder reproductierechten). Voor een persing van 2500 exemplaren moest door de initiatiefnemers een bedrag van 2968 gulden aan de Stemra worden betaald. Beterams geeft met zijn onderzoek tegelijk duiding en betekenis aan wat popmuziek in die jaren van een veranderende samenleving inhield. Uit de verhalen die hij optekent wordt duidelijk dat het niet zozeer ging om winstbejag, maar om een combinatie van idealisme en burgerlijke ongehoorzaamheid. Ton Schreuder, spil in het circuit van de ‘witte plaat’: “we voelden ons als een ondergrondse die kleine gaatjes in het systeem boorde.”
Algauw is het hek van de dam. Clandestiene platen worden aangeboden in boekhandels en kraampjes op het Waterlooplein. O.a. van Elvis Presley, Frank Zappa, Pink Floyd, The Beatles, een 3lp set van popfestival Kralingen (“deze drie platen kosten samen vijftien gulden”). Toch worden de juridische mazen waardoorheen de handel in ‘witte platen’ kon glippen en floreren langzaam maar zeker gedicht. Dat justitie zich lange tijd geen raad wist met de Nederlandse bootlegs blijkt wel wanneer rechercheurs een bezoek brengen aan Athenaeum Nieuwscentrum in Amsterdam, waar aangetroffen platen niet eens in beslag worden genomen. Wel biedt directeur Johan Polak aan het proces verbaal dat hij aan zijn broek krijgt zelf maar te typen.
Uitvoerig schrijft Beterams over een van de beruchtste bootlegs die ooit in ons land is verschenen: Gather No Moss van The Rolling Stones. De plaat wordt exclusief gelanceerd via de toenmalige winkelketen Elpee. De Stemra en de platenmaatschappij van de Stones schrikken zich een hoedje en duiken er meteen bovenop. Zelfs Keith Richards bemoeit zich ermee. Via een brief laat hij weten geluisterd te hebben naar de plaat en bevestigt dat het om een liveopname van zijn band gaat. En niet van The Clinch zoals de hoes suggereert. Meerdere rechtszaken die hierop volgen betekenen uiteindelijk de nekslag voor Elpee.
Charles Beterams werkte bijna drie jaar aan zijn uitputtende naslagwerk. Zijn doortastende schrijfstijl en de prettige afwezigheid van een waardeoordeel over de handel en wandel, maakt de verhalen en anekdotes onderhoudend om te lezen. Handig dat alle genoemde albumhoezen en labels keurig bij elk hoofdstuk staan afgedrukt. Dit boek is een essentiële aanvulling op de Nederlandse popgeschiedenis en een aanwinst voor liefhebbers van vinyl. Charles Beterams is in het dagelijks leven beheerder van het Tonefloat-label en schreef eerder het boek Pink Floyd In Nederland.
Charles Beterams – Little White Wonder Opkomst van de witte plaat in Nederland (Permafrost Publishers 2020)
