Een nieuwe partij, een nieuw geluid. Maandag presenteerde JA21, de nieuwe club van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, het partijprogramma. Dit soort programma’s zijn altijd saai: ze zijn een soort geactualiseerde, herschreven versies van eerdere programma’s in een nieuwe lay-out. Het is voorspelbaarheid troef, behalve bij nieuwe partijen waarvan we nog niet precies weten waar ze staan. Bij JA21 bijvoorbeeld, de partij waar veel Forum-politici de afgelopen maand naartoe zijn gevlucht. Heeft deze partij een eigen verhaal en wijkt dit af van FvD?
JA21 heeft moeite een eigen geluid te laten klinken. Alle gezichten zijn verbonden geweest aan Forum, hebben het FvD-programma verdedigd, soms zelfs jarenlang en tegen beter weten in. Als we daarbij optellen dat deze politici bij Forum nauwelijks iets te zeggen hadden over de standpunten, is de grote vraag wat ze ervan weten te bakken nu ze zelf met ideeën moeten komen. Ze hebben weliswaar naar eigen zeggen steeds meer bezwaren gekregen tegen het extremisme en gebrek aan realisme van Forum, maar de vraag die nu op tafel ligt is of extremisme bij JA21 echt is afgezworen en door realisme is vervangen.
Het beeld moet waarschijnlijk zijn dat JA21 een positie inneemt tussen de VVD aan de ene kant en PVV en Forum aan de andere kant. Toch is de overlap met Forum groot: het zou sowieso ongeloofwaardig zijn als de mensen van JA21 opeens iets totaal anders zouden bepleiten. Er wordt duidelijk teruggegrepen op het succesrecept van maart 2019, toen Forum – onder leiding van Henk Otten – nog de grootste partij werd. Er wordt stevige kritiek geuit op de EU, op migratie, op klimaatbeleid en er is een pleidooi voor referenda. Dit is een riedel die – ook nu nog – letterlijk door Baudet wordt herhaald.
JA21 doet een poging dit verhaal te verbreden. Zo zijn er thema’s in het programma gekomen die al op de agenda van Pim Fortuyn stonden maar waar we Forum nooit over horen. JA21 wil een menselijke maat in de publieke sector, politiebureaus terug in de wijk, geen megalomane publieke instellingen en geen eindeloze gemeentefusies. Ook moet de leraar weer baas in eigen klas worden en niet bedolven worden onder bureaucratie. Ook in de zorg is er volgens JA21 te veel papierwerk. Het probleem laat zich raden: al deze zaken zijn makkelijker op te schrijven dan uit te voeren.
Daar schiet JA21 dan ook tekort: er zijn wel ideeën, maar het is volstrekt onduidelijk hoe ze te realiseren. In onderwijs en zorg lopen dit soort ambities meestal vast. Dat geldt breder: JA21 gaat bijvoorbeeld afdwingen dat de EU stopt zichzelf uit te breiden en wil een dubbelmandaat voor Europarlementariërs. Er is geen begin van een idee hoe dat werkelijkheid zou moeten worden. Ook deelt JA21 cadeautjes uit: de studiebeurs komt terug en studenten die sinds 2015 hebben moeten lenen worden gecompenseerd. Ook stelt men nogal wat infrastructuurprojecten voor. Hoe het betaald wordt is een raadsel.
Wat niet helpt voor het profiel van JA21, is dat we soms in gedachten de stem van Thierry Baudet horen. Zo is zijn bewering dat het Nederlandse klimaatbeleid zorgt voor 0,00007 graad minder opwarming in het programma van de concurrent terechtgekomen. Ook lezen we dat woningen geen massale anonimiteit moeten uitstralen en dat Rijksmonumenten hun oorspronkelijke uitstraling moeten behouden. FvD schermde al met het idee dat de islam niet boven de wet mag staan en dat doet JA21 eveneens, al prevaleert de wet sowieso al. Er is ook een verhaal over rechters. Baudet zou het dikastocratie hebben genoemd.
JA21 presenteert het allemaal zonder de apocalyptische Baudet-saus, die steeds extremere vormen is gaan aannemen. Zo geeft JA21 deze standpunten een nettere en nuchtere uitstraling, al komen ze grotendeels op hetzelfde neer. Bij een passage over de NPO hoeft er geen sanering te komen zoals bij FvD, maar JA21 wil wel ‘bijsturing’. Grote groepen Nederlanders voelen zich er momenteel niet meer thuis en dat moet anders. Klinkt best redelijk, maar hoe de politiek zich concreet met de media gaat bemoeien wordt niet gespecificeerd. JA21 komt niet verder dan een duidelijkere omschrijving van de taken.
Het lukt niet om echt acceptabel te worden. JA21 gaat uitgebreid in op het gelijkheidsideaal. Een mooi streven, maar bij Eerdmans en Nanninga mogen islamitische uitingen het straatbeeld niet domineren, er komt een beperking van aantallen en hoogtes van minaretten en een verbod op versterkte gebedsoproepen. Ook koestert de nieuwe partij de vrijheid van onderwijs, maar islamitisch onderwijs moet worden ontmoedigd en informeel islamitisch onderwijs bestreden. Moslims mogen dus niet zelf weten wat ze in hun vrije tijd doen. Dit zijn natuurlijk geen passages van een partij die gelijkheid werkelijk hoog in het vaandel heeft.
Nog zoiets: JA21 noemt de kosten van migratie op zijn Baudetiaans ‘astronomisch hoog’ en klaagt over een maatschappij ‘die zwaar in de problemen komt door grootschalige immigratie’. Maar Eerdmans en Nanninga maken niet duidelijk wat dit inhoudt, al kunnen we vermoeden dat het met de islam te maken heeft. Het programma meldt vervolgens dat als integratie niet lukt, remigratie ‘een redelijke oplossing’ kan zijn. JA21 prevelt iets over de faciliteiten die daarvoor nodig zijn, maar de vraag is gewoon wat men hier nu precies wil suggereren, ook omdat JA21 niet helder maakt over wie dit nou eigenlijk gaat.
Het is nog om een andere reden lastig JA21 als een brede partij te zien: men lijkt eerder conservatief dan liberaal. Er moet een fiscaal systeem komen dat gezinnen ondersteunt, JA21 is uitgesproken tegenstander van de D66-wet voor hulp bij ‘voltooid leven’, een abortus bij 24 weken is onaanvaardbaar en bij herhaalde abortus moet een vrouw een extra consult krijgen. JA21 wil een abortusdebat. Wereldschokkend is het allemaal niet, maar liberaal klinkt toch echt anders. Het enige voordeel voor JA21 is dat deze standpunten waarschijnlijk niet in de etalage liggen en migratie en referenda wel.
Dit partijprogramma kan in theorie een breed publiek aanspreken: Forum won er ooit verkiezingen mee en ook de PVV trekt er veel kiezers mee over de streep. Daarmee is ook het grootste probleem duidelijk: JA21 heeft concurrentie van bekendere namen die grotendeels hetzelfde bepleiten, al is dat vaak in wat extremere bewoordingen. JA21 is op allerlei punten wel wat gematigder maar nooit écht gematigd. Tel daarbij op dat JA21 geen enkel unique selling point heeft behalve Joost Eerdmans en dan is duidelijk dat het spannend wordt of deze partij een lang leven beschoren is.
Want laten we eerlijk zijn: als je PVV en Forum te extreem vindt, zit je beter bij de VVD.
