2020 was een jaar met grote verschuivingen in de wereld. De coronapandemie verstoorde de economie, het toerisme en de handel. In de Verenigde Staten koos men een nieuwe president. En in het Midden-Oosten werden nieuwe diplomatieke banden een werkelijkheid.
De Verenigde Arabische Emiraten knoopten banden aan met Israël, waarop Israel afzag van annexatie van delen van de Westelijke Jordaanoever. Dit stuitte tegen het zere been van de Palestijnen en hun bondgenoten. Al snel sloten Bahrein, Soedan en Marokko zich aan bij de VAE. De VS bemiddelde en speelde diplomatieke ruilhandel, en veegde het taboe van banden met Israël voordat vrede met de Palestijnen gesloten was van tafel. Er kwamen al snel vluchten tussen Tel Aviv en Abu Dhabi, er zijn handelsverdragen gesloten en vele Israelische toeristen bezoeken inmiddels de Emiraten.
De normalisatie komt niet uit de lucht vallen. Al jaren hebben Israël en de Golfstaten clandestiene banden. Daarnaast hebben ze twee gemeenschappelijke vijanden: het sjiitische Iran, en recentelijk kwam het Turkije van Erdoğan daarbij. In het Midden-Oosten geldt nog steeds: de vijand van mijn vijand is mijn vriend. De spanningen tussen het soennitische en sjiitische blok lopen steeds verder op, waardoor landen als Syrië, Irak en Jemen al jaren in burgeroorlogen en instabiliteit zijn gestort, met invloed uit Teheran als olie op het vuur. Daarbij steunt Iran openlijk de terreurorganisaties Hezbollah, Palestijnse Islamitische Jihad en Hamas, waarmee het Israël bedreigt in haar veiligheid. Dat Iran gezien wordt als regionale boeman is dan ook een beeld gedeeld in zowel Jeruzalem als in de Golfstaten, en de notie dat Riyadh stiekem toestemming zou hebben gegeven aan de Golfstaten voor normalisatie kan dan ook wel als plausibel worden geacht.
Nu president Trump het Witte Huis heeft verlaten en er een nieuwe wind vanuit Washington, D.C. is gaan waaien is de vraag: hoe nu verder met de normalisatie tussen Israël en de Arabische wereld? Een heel rijtje landen zou volgens geruchten al klaar staan om bij het kruisje te tekenen: Oman, Mauritanië, Pakistan, Indonesië en zelfs Saoedi-Arabië. Dat laatste land blijft de ultieme prijs voor Israël. In november 2020 was er naar verluidt zelfs een ontmoeting tussen premier Benjamin Netanyahu, toenmalig Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo en Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman in de Saoedische stad Neom, nog geen vijftig kilometer van Eilat. Deze ontmoeting werd later ontkend door Saoedi-Arabië, maar het laat zien dat de twee landen dichterbij elkaar komen. Volgens bronnen nabij de kroonprins zouden de Saoedi’s liever wachten met normalisatie tot de benoeming van Joe Biden als Amerikaans president, om een wit voetje te halen bij de nieuwe Amerikaanse regering. Terwijl oud-president Trump minder moeite had met de mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië, is bekend dat Biden daar kritischer op is. Normalisatie met Israël zou dat spreekwoordelijke witte voetje kunnen zijn, maar ook de eerste ‘grote overwinning’ op buitenlands gebied voor president Biden.
Een mogelijke normalisatie tussen Israël en Saoedi-Arabië zou betrekkingen in het Midden-Oosten voorgoed omgooien. De eerste toenaderingen zijn zichtbaar, en de centrale positie van het koninkrijk zou daarnaast andere landen over de streep kunnen trekken. Een erkenning van de Joodse staat door de ‘beheerder van de twee moskeeën’ zou een enorme diplomatieke overwinning zijn voor Jeruzalem – een mijlpaal vergelijkbaar met, zo niet groter dan, de vrede met Egypte.
Het is niet alsof de twee landen elkaar niets te bieden hebben. Saoedi-Arabië is een van de rijkste landen in de regio, en heeft via haar positie in de islamitische wereld veel invloed op moskeeën wereldwijd. Al eerder onderstreepten Saoedische imams tijdens een bezoek aan Auschwitz-Birkenau hun oppositie tegen antisemitisme en stelden dat holocaustontkenning anti-islamitisch is. Hiermee zou het land een vuist kunnen maken tegen antisemitisme én de ontkenning van de Joodse link met het Heilige Land.
Israël daarentegen heeft veel te bieden op het gebied van irrigatietechniek en veiligheid. Na de normalisatiedeals met de VAE, Bahrein, Soedan en Marokko kwam er al snel samenwerking op deze gebieden, en het is voor te stellen dat er vanuit Riyadh ook interesse is voor Israëlische innovaties.
Maar de twee landen zijn vooral verbonden door hun gedeelde vijand: het sjiitische Iran. Iran jaagt beide landen in het harnas door middel van verschillende proxies in de regio, en tracht de enige hegemoon in het Midden-Oosten te worden. Beide landen voelen zich bedreigt door Teheran, en worden gesteund vanuit Washington. Het blok Jeruzalem-Riyadh zou een aanzienlijk tegenwicht tegen de arm van Teheran zijn, die Biden niet zal kunnen negeren bij het uitstippelen van zijn beleid ten aanzien van Iran. Of de normalisatie zal leiden tot dezelfde beelden van verbroedering als die uit de VAE, is nog maar de vraag. Maar dat de implicaties in het Midden-Oosten enorm zullen zijn, is niet te ontkennen.
