GroenLinks worstelde de afgelopen week met twee kwesties op het gebied van godsdienstvrijheid. In het ene geval ging het om de religieus geïnspireerde stichting Different die therapie aanbiedt voor mensen met homoseksuele gevoelens. Daarop stelde de partij kamervragen. In het tweede geval ging het om het door de regering voorgestelde burka-verbod. Daarop riep een GroenLinks-wethouder op om uit solidariteit een burka te dragen. De inconsequentie werd veroorzaakt doordat in de afweging het aspect miste van groepsdruk. Net als andere groepen oefenen geloofsgemeenschappen immers druk uit op hun leden om aan regels of conventies te voldoen. Dat hoeft niet verkeerd te zijn, maar groepsdruk en gewetensvrijheid staan wel op gespannen voet met elkaar.
Geloofsgemeenschappen zijn geen gewone clubs. Ze onderscheiden zich van bijvoorbeeld lobbyclubs of sportverenigingen in de zin dat hun opvattingen en leefregels zich uitstrekken tot alle facetten van het dagelijks leven en het gevoelsleven. Dat is hun kracht: het kan ondersteunend en verrijkend zijn. Maar het kan ook ontaarden in groepsdwang. En juist dat begrip is belangrijk als we willen kijken naar individuele vrijheid in godsdienst. We weten maar al te goed dat er grote psychologische dwang kan worden uitgeoefend door religieuze leiders. Denk bijvoorbeeld aan de vele gevallen van seksueel misbruik in instellingen van de katholieke kerk, die decennia lang massaal werden toegedekt door leden van diezelfde geloofsgemeenschap. Wat we daarvan kunnen leren, is dat verregaande macht, die zich uitstrekt over alle aspecten van het leven, kan leiden tot ernstige grensoverschrijdingen. Dat is een les, die ook ‘gewone’ geloofsgemeenschappen zich kunnen aantrekken.
Different
In geval van stichting Different reageerde GroenLinks uitgesproken. De stichting geeft therapie en ondersteuning aan homoseksuelen die worstelen met hun gevoelens. Zij doet dit echter vanuit de overtuiging dat seksualiteit alleen mag plaatsvinden binnen het huwelijk. Men mag dus wel homofiele gevoelens hebben, maar niet vrijen of een relatie aangaan met iemand van hetzelfde geslacht. Het Nederlands Instituut van Psychologen noemde deze ‘hulpverlening’ ondeugdelijk en zelfs gevaarlijk. Natuurlijk, het is goed als hulpverlening aan religieus georiënteerde kan plaatsvinden vanuit kennis van de religieuze achtergrond. Maar het is essentieel dat de betreffende hulpverlener dan ook boven die religieuze leefregels kan staan en ze kan relativeren, zodat de cliënt in volstrekte gewetensvrijheid zijn of haar keuzen kan maken. Juist omdat stichting Different vanuit zeer traditioneel christelijke waarden opereert, wordt de groepsdruk, die zich nu zelfs uitstrekt tot de hulpverlening, alleen maar sterker.
In het tweede geval ging het om de vraag hoe om te gaan met het door de regering beoogde burka-verbod. En daar werd het verhaal iets minder consequent: de Groningse GroenLinks wethouder Karin Dekker riep op om uit solidariteit een burka te dragen, bijgevallen door GroenLinks Tweede Kamerlid Ineke van Gent. Maar een burka is natuurlijk niet zo maar een kledingstuk: hij is bedoeld om het maatschappelijk functioneren van vrouwen te beperken – een ‘wandelende gevangenis’, aldus Van Gent’s collega Tofik Dibi.
Solidariteit
Met een verbod op de burka zijn er twee mechanismen aan het werk die onvrijheid bewerkstelligen. Enerzijds het zeer zichtbare burka-verbod. En anderzijds de druk vanuit de geloofsgemeenschap om een burka te dragen. En juist de orthodoxere stromingen die de burka voorschrijven, kennen de sterkste groepsdruk. Want het lijkt misschien wel alsof vrouwen uit vrije wil kiezen voor de burka, maar voor keus heb je, als je laagopgeleid bent en je man je bewegingsvrijheid beperkt, je geld beheert en je toekomst in zijn hand heeft? Dan is je gedragen volgens de geloofsvoorschriften het enige om nog letterlijk eer aan te behalen. En door het dragen van een burka ‘uit solidariteit’ zouden we juist de groepsdruk vanuit de geloofsgemeenschap om een burka te dragen, versterken. Is dat wat we willen? Dat lijkt me niet.
GroenLinks stelt zich van oudsher tot doel om machtsongelijkheid en discriminatie aan de kaak te stellen, op welke wijze die zich ook voordoen. Dat is in het geval van geloof een dubbele opgave: GroenLinks moet daarbij zowel opkomen voor de vrijheid om te geloven als voor de vrijheid om niet beperkt te worden door geloofsregels die anderen opleggen. Dat laatste ligt subtiel. Je kunt mensen immers niet dwingen vrij te zijn. Maar je kunt wel ter verantwoording roepen als ze de vrijheid van anderen belemmeren. En dat is wat ons hier te doen staat.
Brechtje Paardekooper is cultuur- en godsdienstpsycholoog en lid van GroenLinks.
