‘Officers eat last’ is een principe uit de Amerikaanse marine en gaat letterlijk over opoffering: ik eet pas als mijn mannen eerst hebben gegeten. In het leger is een goed functionerende elite en echt leiderschap van levensbelang. Volgens Simon Sinek, schrijver en expert op het gebied van leiderschap, worden echte leiders gekenmerkt door een belangrijke eigenschap: het vermogen om je op te offeren voor de ander. Jezus leert zijn discipelen een paar duizend jaar geleden exact hetzelfde: ‘jullie weten dat de volken onderdrukt worden door hun eigen heersers en dat hun leiders hun macht misbruiken. Zo mag het bij jullie niet gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn’ (Marcus 10:42-44). Zijn dood aan het kruis voor onze zonden is voor velen nog altijd het belangrijkste symbool van opoffering.
Echte leiders nemen als eerste risico’s, beschermen, inspireren en zorgen dat hun volgers de beste versie van zichzelf kunnen worden. Als mensen zich eenmaal veilig voelen is de natuurlijke reactie vertrouwen, samenwerking en onvoorwaardelijke steun aan de leider. Hierdoor is er vervolgens ruimte om als groep gevaren het hoofd te bieden en vooruit te komen.
Als mensen zich niet veilig voelen doordat leiders bijvoorbeeld hun eigen belang voorop stellen dan ontstaan onvrede, wantrouwen en uiteindelijk rebellie.
In Nederland is er sprake van toenemende onvrede. Van hoog tot laag: bijna iedereen wantrouwt onze leiders en ik ben nog niemand tegengekomen die zonder nadenken door het vuur zou gaan voor een Rutte, Samsom of Opstelten. De partij van Geert Wilders is virtueel de grootste van Nederland en representeert pure onvrede ten aanzien van de zittende elite die blijkbaar een aantal basisprincipes schendt van onze samenleving: veiligheid en de (professionele) zorg voor elkaar. Wilders is al ruim een decennium de enige leider die zich gepassioneerd opoffert voor zijn volgelingen. Mensen voelen dat en zijn vervolgens bereid om zich voor hem ‘op te offeren’. Dit zijn primitieve processen die voortkomen uit het reptielenbrein en niets te maken hebben met enige vorm van rationele afweging. De mens reageert vanuit gut-feeling op iemands intrinsieke drijfveer en niet op een rationeel verkiezingsprogramma. Martin Luther King wist te overtuigen omdat hij ergens in geloofde. ‘I have a dream’ in plaats van ‘ I have a plan’.
Het gezin als ‘hoeksteen van de samenleving’ of als ‘steen des aanstoots’ is een nuttige metafoor voor onze samenleving. Echte ouders stellen het belang van het kind altijd voorop en willen niets liever dan dat de kinderen zich in een veilige omgeving kunnen ontplooien, no matter de opoffering. Er is sprake van respect, vertrouwen, liefde, steun, vrijheid binnen impliciete grenzen, correctie als het nodig is, onvoorwaardelijke liefde en veiligheid. Je fietst naast je kind en terwijl je zelf bijna tot stilstand komt duw je hem uit alle macht toch die berg op.
In disfunctionele gezinnen staat niet het kind, maar de tekortkomingen van de ouders centraal vanuit onvermogen om eigen belangen of negatieve gevoelens opzij te zetten. Ook al is dit schadelijk voor de kinderen. Problemen worden vaak ontkend, er is sprake van liefde onder voorbehoud, er zijn geen grenzen of juist een zinloze overmaat aan restrictieve maatregelen.
Onze maatschappij is een verwaarloosd kind; onze elite offert liever het volk op dan zichzelf door bijvoorbeeld afstand te doen van een lucratieve positie of een bonus met teveel nullen.
De vertrouwensbreuk is enorm en wordt veroorzaakt door schandalen zoals de afhandeling van de MH17 ramp, frauderende bestuurders van woningbouwcorporaties en zorginstellingen. Politici die keer op keer onvoldoendes scoren en tegenwoordig blijkbaar een gedragscode nodig hebben met ‘regels op het gebied van ethiek, integriteit en mogelijke belangenconflicten’, aldus een werkgroep van de Raad van Europa. Onze leiders die geen trek hebben in de soms pijnlijke realiteit, feiten niet willen benoemen en ons met politiek correcte sprookjes zand in de ogen strooien zodat ze niet uit hun comfort zone hoeven te komen. Voor stoute kinderen is Zwarte Piet minder bedreigend dan voor onze maatschappij. Een burgemeester die niet stáát voor de bedreigde minderheden in zijn stad en pas terugkomt van vakantie als het hém uitkomt. Een minister van Volksgezondheid die keer op keer bewijst dat ze niet oprecht geeft om de zorg voor kwetsbaren in het land en vooral haar eigen zin doordrukt, zelfs als ze daarmee principes van de democratie moet schenden. Onze leiders kronkelen om de commercie te behagen als gewillige hoeren. Een koning en een minister-president die mij nog nooit hebben overtuigd dat ze s’ nachts wel eens wakker liggen omdat ze zich oprecht bekommeren over onze maatschappij, over de mensen. ‘Mark, sorry dat ik je op dit uur wakker bel, maar ik kan niet slapen omdat ik me zorgen maak of we wel goed genoeg voor onze mensen zorgen’. Echte leiders waren hals over kop naar Oekraïne afgereisd toen de MH17 neerstortte, dat overtuigt in plaats van een vertraagde reactie voorgekauwd door een paar verveelde spindokters.
Als langdurig verwaarloosde wezen zijn we ten diepste geroerd als minister Timmermans dan eindelijk de woorden uitspreekt die ons in de verte doen denken aan echte menselijke emoties. We verlangen naar zorgzame ouders, naar een integere en wijze elite die ons met Pathos, Ethos en Logos weet te overtuigen dat ze het beste met ons voorheeft.
Kapitein Schettino van de Costa Concordia sprong als eerste van boord en mag komende 16 jaar zijn hoofd en hart breken over de vraag waarom hij niet in staat was om zich op te offeren voor de mensen waar hij verantwoordelijk voor was.
De zittende elite is gebleken niet in staat te zijn tot opoffering. Ze is teveel met haar eigen belangen bezig om de nieuwe uitdagingen zoals de Verelendung in de zorg en de dreiging van het moslim-extremisme het hoofd te bieden. Ik roep op tot een nieuwe elite die het belang van het volk als eerste en belangrijkste verantwoordelijkheid voelt en die het vanzelfsprekend vindt om als laatste te eten.
In de serie ‘Wie is de nieuwe politieke elite?’ gaan schrijvers, denkers, wetenschappers, publicisten, politici en opiniemakers onderzoeken of er een nieuwe politieke elite bestaat en wie dat is of zou kunnen zijn. Esther van Fenema geeft het stokje door aan Annabel Nanninga.
