Ze woont niet in Nederland en je zult haar dus nooit aan een talkshowtafel zien, al is ze daar waarschijnlijk ook de persoon niet naar: Caroline de Gruyter. Jaren geleden ontmoette ik haar bij een conferentie in Amsterdam. Ik complimenteerde haar met haar laatste boek en zei dat ik PVV’ers altijd adviseer het te lezen. De Gruyter keek me verbaasd aan. Nu weet ik dat mijn stem altijd suggereert dat ik een grap maak, maar ik was bloedserieus. Of De Gruyter dit begreep weet ik niet zeker, maar ze heeft in ieder geval een tweede boek geschreven en ik kan het PVV’ers wederom aanbevelen.
De Gruyter schrijft voor NRC over Europa en dat is voor menig PVV-, FvD- of JA21-stemmer een reden voor allergische reacties. Maar haar vorige boek is verreweg het beste wat er ooit over de EU is geschreven: Zwitserlevens het heet. De Gruyter woonde een paar jaar in een dorp in de buurt van Genève en verdiepte zich daar onder andere in de relatie tussen Zwitserland en de EU. Een scene uit het boek blijft je altijd bij. Na de vergadering van de Europese Raad – de vergadering van regeringsleiders – zit De Gruyter bij een persconferentie om te horen wat er is besloten. Dat moet immers in de krant.
Naast De Gruyter zit de Zwitserse ambassadeur. Hij wil weten welke regels zijn land gaat invoeren. Zwitserland is geen EU-lid maar wordt wel helemaal door de EU omringd. Het land moet zich wel aan de Europese regels houden, anders komt geen vrachtwagen het land uit. Het wordt nog gekker: in Zwitserland hebben ze ook een PVV. Deze partij, SVP genaamd, maakt net als Wilders veel kabaal over de ellendige EU, maar als de partij in de regering zit, neemt Zwitserland nog steeds gewoon vrijwel alle Europese regels over. De politici van SVP hopen dat niemand dat merkt. Pas zeer recent lijkt hier verandering in te komen.
Nu heeft De Gruyter dit kunstje nog eens herhaald: een boek over de EU zoals je dat nooit leest. Het heet Beter wordt het niet. De Gruyter woonde een paar jaar in Wenen, een stad die een belangrijke rol speelde in het Habsburgse Rijk, een land dat zo’n zeshonderd jaar heeft bestaan op de plek waar zich nu Oostenrijk, Hongarije, Slowakije en Tsjechië bevinden. Ze richt zich vooral op de laatste periode die eindigde in 1918. In Wenen ontmoet De Gruyter nazaten van het Habsburgse familie die dit rijk bestierde. Langzaam ontstaan er parallellen met de EU. Wat is de EU eigenlijk en wat kunnen we ervan verwachten, vraagt De Gruyter zich af.
Het grote publiek heeft nauwelijks kennis van het Habsburgse Rijk, maar door dit boek leren we er veel over. Dit rijk was geen eenheid en moest continu de interne verdeeldheid tegengaan. Zo is het bij de EU ook: eenheid is niet of nauwelijks een optie. Er is altijd verdeeldheid, geklaag over bureaucratie en bemoeizucht, regels waar we niet op zitten te wachten, te hoge kosten en ga zo maar door. Landen klagen steeds weer en je zou je bijna afvragen waarom ze niet gewoon vertrekken. Zie dezer dagen Hongarije. Maar als Orbán de EU zo verschrikkelijk vindt, dan gaat hij toch gewoon weg? Hij piekert er niet over.
Zo ging dat in de tijd van de Habsburgers ook, leren we van De Gruyter. Het Rijk was in tegenstelling tot de EU één land, maar ook daar woonden meerdere volken die het onderling oneens waren. De Habsburgse familie loste dat op door te doen wat de EU nu ook doet: continu compromissen sluiten. Dat proces stopte nooit want er was altijd wel weer een ander volk boos of jaloers of er doemde weer een nieuw probleem op waarvoor een oplossing moest worden gevonden. Er moest altijd weer opnieuw gepraat worden, tijd genomen, afspraken herzien en dan begon al het gedoe weer van voren af aan.
Vanwege al deze overeenkomsten is het vooral interessant hoe het Habsburgse Rijk aan zijn einde kwam. Wat zegt dat over een mogelijk einde van de EU? In 1918 scheidde het ene na het andere volk zich af. Dat was een chaotisch proces. Elk volk deed wat je van een volk dat voor zichzelf begint kunt verwachten: ellende op anderen proberen af te afschuiven en goede dingen voor jezelf houden. Zo voltrok zich een rampenscenario: sommige landen kregen een mooie buit uit de boedel van het Habsburgse Rijk, andere weinig. Veel ruzie was het gevolg, alle landen trokken tariefmuren op en er ontstond monetaire chaos.
Een mooie les voor PVV en Forum: kun je zomaar uit de EU stappen? Het Habsburgse Rijk laat zien dat dat zeker kan, maar ook dat volkeren die alleen hun eigenbelang najagen verliezers zijn. Van De Gruyter leren we dat als je bijvoorbeeld een muntunie wilt opdoeken je dat heel zorgvuldig moet plannen omdat dit anders alleen maar de instabiliteit versterkt. De Gruyter meldt droogjes dat het een mooie les is voor ‘al die mensen die opgewekt beweren dat je zomaar even uit de euro kunt stappen’.
Rara waarom komen partijen als PVV en Forum nooit met concrete voorstellen hoe een nexit eruit zou moeten zien? Hoe we de euro concreet gaan verlaten? Waarom vertrekt Orban eigenlijk niet uit de EU? We weten door De Gruyter het antwoord. De samenwerking is gewoon nuttig, al klagen we er ook continu over. Als besluiten je niet bevallen begin je gewoon te schreeuwen en dan komt er bij de EU wel weer een compromis uit. Als je niet aan tafel zit, bereik je echter nog minder. Ideaal is het allemaal nooit, maar met lege handen staan is altijd het ergst. Wen er maar aan.
