In het historisch centrum van Antwerpen is een kloostergebouw uit de 12de eeuw omgebouwd tot het Botanic Sanctuary Antwerp. Botanic verwijst naar de kruidentuin die bij dat klooster hoorde en nog steeds bestaat. Met sanctuary of ’’heiligdom’ wordt gerefereerd naar de nonnen die acht eeuwen lang hier waren gehuisvest. Hun heiligdom waar ze in armoede, kuisheid en gehoorzaamheid hun leven hebben gewijd aan de ziekenzorg is nu het heiligdom geworden van rijke stinkers die in een van de drie sterrenrestaurants van dit complex à 1000 euro per tafel zich volvreten om daarna hun roes uit te slapen in een king size bed in een suite à 450 euro per nacht, om de volgende ochtend in het wellnesscentrum met zwembad weer tot hun positieven te komen. Dit nieuwe complex lijkt een groot succes te worden. Sanctuary staat als cynisch symbool voor het verval van het Avondland.
Ik kwam tot deze laatste gedachte bij het bekijken van een videofilmpje van de wereldberoemde Canadese psycholoog Jordan Peterson dat op 29 januari op Youtube werd geplaatst en in drie weken tijd al 2.342.000 keer werd bekeken. In dit filmpje waarschuwt hij voor de spirituele leegte waarin we zijn terechtgekomen. Als voorbeeld verwijst hij naar de jaren vijftig toen de mensen nog massaal naar de kerk gingen en dus minstens één uur in de week zich konden bezinnen over spirituele zaken zoals de zin van het bestaan en de roeping van de mens.
Peterson gaat, net als ikzelf, nooit naar de kerk, maar beiden missen we het gemeenschapsgevoel en de tradities. Tradities verbinden mensen en de gemeenschap van gelovigen appelleert ons aan wat zin geeft aan ons bestaan. De kerk is altijd de morele autoriteit geweest die na de ontkerkelijking door niets is vervangen. De moderne mens is iemand die dwaalt in de realiteit (de waan van elke dag) en die zijn ware existentie is kwijtgeraakt. Hij is een oneigenlijke mens geworden.
Peterson lost dit tekort aan een externe morele autoriteit op door zich te gedragen ‘alsof God bestaat’. Dit laatste is volgens hem de definitie van het geloof. Als je doet alsof God bestaat dan kan je de openbaring niet ontvluchten, wat betekent dat het leven van elke mens een zin heeft en elke mens om die reden waardevol is.
Peterson citeert Nietzsche die zei dat er maar één christen is en dat is Christus. Gelijk heeft hij want als je de evangelische boodschap serieus neemt kan een rijke bijvoorbeeld nooit een christen zijn. Dat zal niemand accepteren, en toch: moesten alle rijken hun rijkdom over de gehele mensheid verdelen dan is er geen extreme armoede, geen oorlog en geen terrorisme meer. Waar wachten we eigenlijk op? Helaas zijn het de rijken die bepalen wat realiteit is en zij beschikken over de middelen om de massa hierin te indoctrineren.
Heidegger (niet door Peterson geciteerd, maar mijn eigen interpretatie) maakte een onderscheid tussen existentie en realiteit. Wie in de realiteit leeft, leeft volgens de gangbare opinie. Hij leeft zoals van hem wordt verwacht. Zijn leven gaat zijn beloop. Die mens zal de evangelische boodschap naast zich neer leggen, want dan kan hij tenminste genieten van elk moment van de dag. Existentie daarentegen wijst op het eigenlijke mens-zijn. Dat is de mens die het geheel overziet, die ook zijn toekomst mee in zijn beschouwing neemt, dit zijn de mogelijkheden die hij heeft en de tijd die hem nog beschikbaar is. Die mens die existeert neemt ook zijn dood mee in zijn beschouwing, want de mens is een zijn-ten-dode.
De realist is oneigenlijk, niet authentiek, niet persoonlijk. Het trieste is dat de realist denkt het gelijk aan zijn zijde te hebben. Wil je eigenlijk of echt leven, dan moet je de gegeven tijd en mogelijkheden benutten in de wetenschap dat op een gegeven moment alles ophoudt. Als ik dit toepas op het christendom, dan existeer ik pas echt als ik bijdraag aan de komst van het ‘Koninkrijk Gods’ op aarde. De bijdrage die de rijke kan leveren is de mogelijkheden die zijn rijkdom hem biedt benutten om arme mensen lief te hebben. Ook dit zullen de meeste mensen onzin vinden want met geld kan je nu genieten, dus waarom zou ik mij druk maken over de toekomst en het zijn-ten-dode?
Peterson schroomt er niet voor te huilen vóór een miljoenenpubliek. Hij huilt bij de gedachte van de hel. Het gaat niet zozeer om de hel die de verdoemden te wachten staat, maar de hel die we van de wereld maken. Persoonlijk begrijp ik de reactie van Peterson al te goed. Alleen al de gedachte aan Auschwitz stemt immens verdrietig. Wat staat ons deze eeuw te wachten met de gevolgen van de klimaatverandering die we zelf veroorzaken, van de etnische spanningen, van de vijandbeelden die in het leven worden geroepen en de gevolgen van de haat die wordt opgewekt?
Peterson vraagt zich af wie onze vijanden zijn. Het probleem is dat zoveel mensen blind zijn, onwetend, te arrogant, te wraakzuchtig. Zien we nog wel wie op een positieve manier bijdraagt aan de voorspoed, het welzijn en het geluk in de samenleving? Willen we wraak nemen of willen we het recht herstellen? Willen we anderen verachten of zullen we barmhartig zijn? Zien we overal vijanden? De media doen aan dit laatste driftig mee, alsook de politiek en de actiegroepen. ‘Dit moet stoppen’, roept Peterson hartstochtelijk uit inde video, ‘anders maken we van de wereld een hel’. De echte vijand is diegene die verdeeldheid zaait, die ons verhindert de hand te reiken aan onze tegenstander. Bemin uw vijanden en ook de vijand die in jezelf zit. We moeten ons laten leiden door de hoogste morele instantie. Om die reden moeten we doen alsof God als hoogste morele instantie bestaat. Het gaat om de keuze tussen de hel of een paradijs op aarde.
Ik heb net als Peterson een decennialange klinische praktijkervaring. In mijn geval met zeer problematische gezinnen waar incest, mishandeling en verwaarlozing al jarenlang aansleepte en met jongeren die ernstige geweldsdelicten hadden gepleegd. Dan wordt het wel heel moeilijk om de christelijke boodschap van elke mens is waardevol te accepteren. En toch. Als deze mensen ervaren dat andere mensen echt om hen geven en aangesproken worden op hun positieve mogelijkheden, kan er een kentering komen die niemand verwacht. Haat geneest niet met haat en wraak. Uiteraard heb ik het hier niet over psychopaten die niet te behandelen zijn.
Is het verval van het Avondland onvermijdelijk? Neen, niet als we leven als de nonnen destijds in wat nu de Botanic Sanctuary Antwerp heet, in dienst van de anderen als de ware toepassing van het christelijk geloof. Of paradoxaal gezegd: niet als de realist die geniet van zijn rijkdom, maar als de existentiële mens die zijn mogelijkheden en tijd benut om zijn bestaan een zin te geven. Voor anderen.
Lees meer van Juliaan van Acker:
