BEIRUT, 2 september (Thomson Reuters Foundation) – Een Saoedische app waarmee gewone mensen “de rol van een politieagent kunnen spelen” heeft de autoriteiten mogelijk geattendeerd op de tweets van een studente die tot 34 jaar gevangenisstraf is veroordeeld, hetgeen internationaal is veroordeeld.
Slechts enkele weken na het vonnis tegen Salma al-Shehab – een doctoraalstudente aan de Britse Leeds University – werd volgens rechtengroeperingen een andere vrouw veroordeeld tot 45 jaar voor haar berichten op sociale media – wat wijst op een hardhandig optreden tegen vrouwen online.
Nourah bint Saeed al-Qahtani werd veroordeeld voor “het gebruik van het internet om het (Saoedische) sociale weefsel te verscheuren”, volgens DAWN, een in Washington gevestigde mensenrechtengroep.
Hoewel het niet duidelijk is hoe Qahtani’s posts werden ontdekt, denken de rechtengroepen dat Shehab werd gemeld door burgers die Kollona Amn gebruiken, een overheidsapp waarmee burgers de autoriteiten kunnen waarschuwen voor alledaagse incidenten zoals verkeersongevallen of verdacht gedrag.
“Ik ging naar je account en ik vond het zielig en vol afval, ik nam verschillende foto’s en ik stuurde ze naar Kollona Amn,” postte een gebruiker onder een commentaar van Shehab, zo bleek uit een screenshot dat door de Thomson Reuters Foundation werd bekeken.
Kollona Amn, wat in het Arabisch “we zijn allemaal veilig” betekent, is al meer dan een miljoen keer gedownload van de Google Play store.
Hoewel het zichzelf aanprijst als een app om “reddingsmissies” te versnellen, zeggen voorvechters van rechten dat het de autoriteiten helpt een breder net uit te werpen voor activisten en dissidenten die als een bedreiging voor de Saoedische regering worden gezien.
“Het probleem in Saoedi-Arabië is dat hun opvatting van een misdrijf veel ruimer is dan wat volgens het internationaal recht herkenbaar is,” zegt Rothna Begum, vrouwenrechtenonderzoeker bij Human Rights Watch (HRW).
“Het is zo breed en vaag; alles kan een misdaad zijn.”
Het Saoedische ministerie van Communicatie en Informatie was niet bereikbaar voor commentaar, maar ambtenaren hebben eerder gezegd dat het land geen politieke gevangenen heeft.
“We hebben gevangenen in Saoedi-Arabië die misdaden hebben begaan en die door onze rechtbanken zijn berecht en schuldig zijn bevonden,” vertelde staatsminister van Buitenlandse Zaken Adel al-Jubeir in juli aan Reuters.
Rechtenactivisten zeggen dat Twitter-trollen van de overheid de sociale media afstruinen op zoek naar afwijkende meningen en iedereen lastigvallen die van de officiële lijn afwijkt.
Maar zonder het soort toezicht dat mogelijk wordt gemaakt door de Kollona Amn-app, zou het moeilijk zijn geweest voor de regering om Shehabs aanwezigheid op Twitter te ontdekken, zeggen rechtenactivisten.
Twitteraars kunnen Kollona Amn gebruiken om tweets van andere gebruikers te markeren door het account van de app te taggen, of het account van de staatsveiligheidsdienst van het land.
Lina al-Hathloul, hoofd van monitoring en communicatie bij ALQST, een rechtengroep, zei dat ze ten minste acht andere gevallen heeft gedocumenteerd van online accounts die het account van Kollona Amn taggen onder tweets van activisten.
“Ze willen echt dat het maatschappelijk middenveld onzichtbaar is, ze willen niet dat mensen bestaan, zelfs niet online,” voegde ze eraan toe.
Over de hele wereld hebben soortgelijke apps aanleiding gegeven tot een golf van digitale burgerwachten – van tools waarmee mensen de politie kunnen tippen over te hard rijdende automobilisten tot overtredingen van de COVID-19-regels.
Ze zijn vaak controversieel.
In Zuid-Afrika zijn het WhatsApp-chatgroepen die als buurtwachten fungeren, bekritiseerd omdat ze racistisch zouden zijn, terwijl in India zogenaamde cybervrijwilligers die door de regering zijn gerekruteerd, achter online inhoud aangaan die zij illegaal of anti-nationaal achten.
In Saoedi-Arabië is het niet de eerste keer dat een door de overheid verspreide app kritiek uitlokt van mensenrechtengroeperingen, ondanks officiële beweringen dat de tools gewoon bedoeld zijn om dagelijkse taken gemakkelijker en veiliger te maken.
De Tawakalna-app – wat in het Arabisch “op God vertrouwen wij” betekent – is ontstaan als het opsporingsinstrument van COVID-19 van Saoedi-Arabië.
Nu bevat het een rapportagefunctie waarmee burgers klachten kunnen indienen, bijvoorbeeld over vermeende bouwovertredingen, aldus rechtenactivisten.
Een andere app, Balagh, nodigt mensen uit om corrupte overheidsmedewerkers en commerciële schendingen te melden, maar wordt soms ook gebruikt om persoonlijke vendetta’s te regelen, voegden ze eraan toe.
De Absher-app wordt gebruikt door Saoediërs die buitenlandse arbeiders sponsoren om toestemming te geven voor hun werknemers om het land te verlaten, maar critici zeggen dat het vaak dient om het vrije verkeer van werknemers die in het koninkrijk wonen te beperken.
Volgens een HRW-rapport uit 2019 kunnen werkgevers dit doen door uitreis- en inreisvisa met specifieke data af te geven of door hun uitreisvisa te controleren.
De app werd in 2015 gelanceerd toen vrouwen de goedkeuring van hun mannelijke voogden nodig hadden om te reizen, waardoor mannen een gemakkelijke manier kregen om de bewegingen van hun vrouwelijke familieleden te controleren.
Het overhalen van gewone Saoediërs om elkaar te bespioneren en te verklikken wordt vaak geframed als een nationale plicht, zei Taha Alhajji, een juridisch adviseur voor de Europees-Saoedische Organisatie voor Mensenrechten.
“De andere methode is angst: als iemand op de hoogte is van een overtreding en die niet meldt, dan is hij een partij in die overtreding. De persoon die een misdaad bedekt, wordt beschouwd als medeplichtige.”
De vonnissen tegen Shehab en Qahtani hebben de activistische gemeenschap van Saoedi-Arabië geschokt en een schokgolf door de digitale wereld van het land gestuurd, aldus activisten.
Sinds Shehab werd veroordeeld, hebben gebruikers van sociale media haar persoonlijke accounts en die van haar familie doorgespit, waarbij ze oude berichten hebben opgegraven in een poging haar in diskrediet te brengen.
Eén gebruiker deelde commentaren die door haar ouders waren geplaatst en tagde de Twitter-accounts van Kollona Amn en de staatsveiligheidsdienst (PSS), volgens screenshots die door de Thomson Reuters Foundation zijn ingezien.
“Ik hoop dat @pss_ar en @kamnapp bovenstaande informatie bekijken en haar moeder en vader verantwoordelijk houden,” typte een gebruiker onder een post van Shehabs vader.
De veroordeling van de moeder van twee kinderen werd algemeen gezien als een waarschuwing voor de mensenrechtenactivisten in het koninkrijk, zei Khalid Ibrahim, uitvoerend directeur van het in Libanon gevestigde Gulf Center for Human Rights.
“Ze hebben het gevoel dat ze overal gevolgd worden, zelfs als ze in ballingschap zijn,” zei hij.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd door de Thomson Reuters Foundation.
